دولت در یک قدمی تک نرخی ارز قرار دارد/ مرکز مبادلات ارزی کشور راه را دشوار کرد

اعتمادآنلاین- تک نرخی شدن نرخ ارز یکی از موضوعاتی است که نقریبا می‌توان گفت تمام دولت‌ها با آن دست و پنجه نرم کردند و کارشناسان و مسئولان مختلفی نظرات گوناگونی در این خصوص دارند. یکی از نکاتی که در این بحث پررنگ است، نقاط مثبت و تاثیرات آن بر بخش‌های مختلف اقتصادی است.

صادرات و واردات، جزو پراهمیت ترین فعالیت اقتصادی کشورهاست و می‌توان مدعی شد با تک نرخی شدن نرخ ارز، این موضوع به سادگی تسهیل خواهد شد و از سوی دیگر دست رانت و فساد از کشورها کوتاه می‌شود. به‌ دنبال این ماجرا شفافیت در عملکرد اقتصادی مشهود می‌شود و امکان رقابت کشور با اقتصادهای مطرح دنیا نیز صورت می‌پذیرد.

از طرفی به‌دنبال لغو تحریم‌ها بعد از کش و قوس حدود 12 سال، حال لازم است که بحث سرمایه‌گذاری خارجی را رونق بخشیم. بر همین اساس لازم است با تک نرخی کردن نرخ ارز از سوی دولت و بانک مرکزی، در این قضیه نیز پیش بیفتیم. همینطور سرمایه‌گذاری داخلی نیز به دلیل رکود چندین ساله بسیاری از کارخانه‌ها و بیکار شدن بسیاری افراد، دچار لغزش شده را دوباره متحول کنیم و به دوران اوج اقتصاد کشور بازگردیم.

در همین خصوص اعتمادآنلاین با حیدر مستخدمین حسینی مشاور و تئوریسین برنامه‌های اقتصادی علی طیب‌نیا، وزیر امور اقتصاد و دارایی دولت یازدهم به گفت‌وگو نشست که مشروح آن را از نظر می‌گذرانید:

تصمیم ارزی بانک مرکزی در خصوص ورود بانک‌ها به خرید و فروش ارز آزاد چه ابعادی دارد؟

این اقدام نباید منجر به این شود که یک سیتسمی با هدایت بانک مرکزی و دولت شکل بگیرد و عرضه ارز و به‌تبع آن قیمت ارز را افزایش دهد؛ به این دلیل که بازار واقعی به نام بازار ارز وجود ندارد و ارزها توسط دولت آماده می‌شود و عامل اصلی عرضه ارز، دولت است. بنابراین باتوجه به شرایط بودجه ای کشور، دولت نباید به بهانه اینکه بازار ارز در حال شکل گیری است، عرضه ارز را دچار شبهه سیاسی کند.

در مجموع اگر این جهت گیری رخ ندهد، می‌توان مدعی شد این طرح بانک مرکزی برای اقتصاد موثر است؛ در غیر این صورت اگر در این جهت باشد که قیمت ارز را افزایش دهد و بانک مرکزی و دولت درگیر چنین برنامه ای شوند، تصمیم اشتباهی خواهد بود.

نمی‌توان ادعا کرد که با این طرح دولت، فضای رقابتی بین بانک‌ها با صرافی‌ها ایجاد می‌شود؟ و آیا این رقابت سالم خواهد بود یا خیر؟

البته که این رقابت در بین این دو مرکز ایجاد خواهد شد و همینطور می‌تواند رقابتی سازنده و موثر باشد. به هرحال صرافی‌ها می‌توانند در موقعیت‌های زمانی که بانک‌ها به فعالیت خود پایان می‌دهند، همچنان خدمات لازم را به متقاضیان ادامه دهند، چراکه بانک‌ها ساعت کاری مشخصی داشته و در طول شبانه روز نمی‌توانند به‌طور کامل فعال باشند، بنابراین این فرصت مناسبی برای صرافی‌ها خواهد بود که با افزایش زمان کاری و یا تغییر ساعت از فضای موجود به نحو بهتری بهره‌مند شوند. از سوی دیگر ایجاد رقابت در خصوص کارمزد بین بانک‌ها و صرافی‌ها، با ارائه‌ خدمات آسان‌تر، آنلاین، سرویس در محل و امثال آن که می‌توانند برای بانک‌ها مشکل باشد از طریق صرافی‌ها بسیار راحت‌تر بوده و با تمایز در کارمزدها، خدمات بروزتری را می‌توانند ارائه کنند.

ارز چند نرخی چه آثار و تبعاتی بر اقتصاد کشور دارد؟

اینکه برخی با برقراری ارتباطات در شرایط چند نرخی، ارز ارزان دریافت می‌کنند، کاملا به ضرر جامعه است، چراکه ارز دولتی هیچ نفعی به حال جامعه و مردم ندارد. بنابراین در شرایط موجود تنها اتفاقی که افتاده این است که باعث رانت و ایجاد بازار سیاه شده و همینطور زمینه رشوه را ایجاد می‌کند.

کسانی که ارز مورد نیاز خود را با نرخ رسمی از مرکز مبادلات تهیه می‌کنند با وارد کردن مواد اولیه یا کالای خود به بازار، آن را با نرخ آزاد عرضه می‌کنند، از طرفی از قبل هم رانت نرخ ارزان دلار داشتند و دوباره با واردات سود دیگری را دریافت می‌کنند. بنابراین با وضع موجود تک نرخی شدن ارز به عنوان یک الزام برای اقتصاد ایران است و یکسان سازی ارز باعث شفافیت شده و یکی از رانت‌های بزرگ حوزه اقتصاد را حذف می‌کند.

در شرایط چند نرخی بودن نرخ ارز، سرمایه‌گذار خارجی بلاتکلیف است، به این صورت که سرمایه خود را با چه نرخی وارد کشور کند، با چه نرخی سود می‌برد و با چه نرخی پول خود را تسویه کرده و خارج می‌کند، بنابراین ادامه این رویه به ضرر اقتصاد کشور و مردم است.

چرا تا به امروز تنها حرف‌هایی که در این خصوص از مسئولان می‌شنویم، شاهد یک اقدام جدی نیستیم؟

تک نرخی شدن ارز به یک برنامه، تصمیم گیری و جسارت خاصی نیاز دارد که اگر هر کدام این موضوعات با شک و تردید همراه شود، به طور قطع تک نرخی شدن ارز صورت نمی‌گیرد. در اصل این عوامل دست به دست هم داده و همانطور که آقای روحانی حتی پیش از انتخابات ریاست جمهوری مورد تاکید قرار داده بودند، لازم است اجرایی شود.

ما در طول تاریخ در دهه 60 و 70 نیز چند نرخی بودن ارز را تجربه داشتیم و همانطور که از تاریخ مشاهده می‎‌کنیم این بوده که تنوع نرخ ارز در اقتصاد به نفع مردم نبوده و تنها از فرصت‌هایی استفاده می‌شد که اصطلاحا رانتی بود. در سال 81 خوشبختانه عطف ملی برای تحقق تک نرخی شدن ارز توسط بانک مرکزی، وزارت اقتصاد، دولت و قوای دیگر برای تحقق این پروژه ملی صورت گرفت و در این سال تک نرخی شدن ارز محقق شد. اما در مقابل متاسفانه با توجه به کوتاهی‌هایی که توسط مقامات مسئول در سال‌های بعد صورت گرفت، ارز نه تنها دونرخی شد بلکه شاهد چند نرخی شدن ارز هستیم.

از طرفی ممکن است یکی از دلایل تردید دولت، کامل نبودن منابع ارزی باشد. در واقع بانک مرکزی این اقدام را به طور کامل انجام نداد و باقی راه ابتر ماند. در این راستا ارزهایی مانند دانشجویی و ارزهای سفر به زیارت باقی ماند و دولت برای آنها فکری نکرد. در کل طرح قبلی جامع نبود.

با توجه به اینکه در سال آخر دولت یازدهم قرار داریم، هر تصمیمی می‌تواند دیدگاه مردم نسبت به دولت را تغییر دهد. دولت تدبیر و امید برای این موضوع چه تدبیری به خرج باید بدهد؟

دقیقا نکته مهمی که در اینجا مطرح است سال آخر دولت یازدهم است. اگر تصمیم اشتباهی در این خصوص اتخاذ شود، دید مردم نسبت به دولت را عوض خواهد کرد. خوشبختانه دولت در برخی مسیرها قدم‌های خوبی برداشت اما در مجموع کارنامه اقتصادی درخشانی را از خود به جای نگذاشت. این موضوع یکی از همان نقدهایی است که بسیاری از کارشناسان اقتصادی به دولت یازدهم متذکر شدند، البته تیم اقتصادی این دولت بیشتر جزیره ای عمل کرد و باعث شد حتی اتفاقات خوب نیز به چشم نیاید.

در حال حاضر تولیدکننده‌ها و واردکننده‌ها به دلیل آنکه از ارز دولتی استفاده می‌کنند دچار مشکل نشدند اما تک نرخی شدن ارز بیشتر به مردم عادی کمک خواهد کرد. دولت طی این سه سال گذشته اقدامات خوبی را در این زمینه انجام داد و راه‌ها را هموار کرد، از سوی دیگر با توجه به اینکه تحریم‌ها در حال لغو شدن هستند لازم است دولت برای افزایش ورود سرمایه‌گذار خارجی به کشور نرخ ارز را یکسان کند تا خارجی‌ها نیز به بازار داخلی اعتماد داشته باشند.

دولت یازدهم در مواردی مانند تورم به خوبی عمل کرد، پس چرا جسارت لازم برای تک نرخی شدن را ندارد؟

البته درست است به صورتی که ما مشاهده می‌کنیم نرخ تورم کاهش پیدا کرد، اما در اصل به این دلیل که کشور هنوز هم در شرایط رکودی این اقدام را انجام داد اقدام جدی محسوب نمی‌شود. یکی از اصلی ترین ایراداتی که اقتصاددانان به دولت آقای روحانی داشتند نیز همین موضوع بود. تیم اقتصادی دولت یازدهم تمام هم و غم خود را برای کاهش نرخ تورم و تک رقمی کردنش خرج کرد، اما غافل از آنکه به دلایل مختلف چون تحریم‌ها شرایط رکودی بر کشور حاکم بود، این کاهش نرخ تاثیر چندانی بر وضعیت عمومی اقتصاد نداشت.

کاهش نرخ تورم در حالی صورت گرفت که تولید داخل کاهش یافت، رشد اقتصادی چشم‌گیری را شاهد نبودیم و بسیاری از کارکنان در بخش‌های مختلف بیکار شدند و عملا نتوانستیم اشتغال زایی داشته باشیم. بنابراین در شرایطی که بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی فعالیت ندارند و کارخانه‌های بزرگی چون سیمان، کاشی و سرامیک و فولاد در انبارهایشان با انباشت محصول مواجه هستند، لازم است دولت رونق را به کشور بازگرداند و سپس به فکر کاهش نرخ تورم باشد.

در نهایت اگر اقتصاد در دالان ورودی رونق اقتصادی قرار بگیرد، خود به خود نرخ تورم نیز کاهش پیدا می‌کند. البته باید مراقب عواقب تورمی یکسان سازی نرخ ارز نیز باشیم.

راه اندازی مرکز مبادلات ارزی کشور چه آثار و پیامدهایی داشت؟

در اصل این نرخ‌ها دستوری است، در صورتی که باید به این موضوع توجه کرد که نرخ‌های دستوری در اوضاع و شرایط اقتصادی کنونی جواب نمی‌دهد و حتی ممکن است شرایط را بدتر کند. بنابراین در همین راستا مرکز مبادلات ارزی کشور نه براساس عرضه و تقاضا بلکه براساس نرخ دستوری آغاز به کار کرد، اما در شرایط فعلی نرخ مرجع نیز کارساز نخواهد بود.

از سوی دیگر میزان ارز دریافتی شرایط قبل را ندارد و گروهی که در این شرایط از ارز مرجع استفاده می‌کردند کالای خود را به نرخ ارز مرجع عرضه نکردند. در مجموع کسانی که دست اندر کار حوزه نرخ مرجع بودند، تمایل داشتند کالاهای خود را مطابق با بازار عرضه کنند در نتیجه قیمت‌ها افزایش یافت؛ بنابراین بهتر است نرخ مرجع در شرایط فعلی حذف شود چون حفظ آن مفاسد به همراه داشته و هزینه‌های نظارت و کنترل توسط مقامات ناظر را نیز افزایش می‌دهد.

چه راهکاری به عنوان جایگزین پبشنهاد می‌کنید؟

به عقیده بنده نرخ مبادله ای باید مورد حمایت قرار گیرد و از سویی باید نرخ آزادی که در بازار وجود دارد، به نرخ مرکز مبادلات نزدیک شود. از طرف دیگر با توجه به اینکه ارز باید تک نرخی شود ولی مرکز مبادلات ارزی نمی‌تواند این کار را انجام دهد؛ اما با توجه به اینکه در حال حاضر تنها یک سوم و شاید یک چهارم ارز مورد نیاز از مرکز مبادلات ارزی فراهم می‌شود، پس در واقع شرایط برای یکسان سازی نرخ ارز فراهم است و تنها همانطور که اشاره کردم به جسارت دولت نیاز دارد.