ابتکاری برای صلح یا عقب‌نشینی به نفع ترامپ؟

اعتمادآنلاین| سارا معصومی: زمانی که ایران و 1+5 گفت‌وگوهای هسته‌ای خود را آغاز و به فرجامی به نام «برجام» رساندند، خوش‌بینی بین‌المللی حاکی از این بود که تهران و مجموعه مقابل آن در مذاکرات هسته‌ای می‌توانند به زودی درباره مسائل منطقه‌ای نیز با هم وارد گفت‌وگو و حتی مذاکره شوند. چالش‌ها در اجرای برجام و گلایه‌های به حق ایران از رفتار سیاسی باراک اوباما و دونالد ترامپ، روسای جمهور قبلی و فعلی ایالات متحده اندک اندک رنگ و لعاب از چهره آن خوش‌بینی اولیه زدود و دقیقا به همین دلیل است که وقتی «خبرگزاری رویترز» خبر از آغاز این گفت‌وگوها می‌دهد کسی در تهران و پایتخت‌های منطقه‌ای و اروپایی از آغاز فصل جدیدی در گفت‌وگوهای ایران و اروپا شاد نمی‌شود. شاید اگر این گفت‌وگوها در فضایی غیر از فضای مسموم‌شده توسط دونالد ترامپ برای مشروط کردن باقی ماندن امریکا در برجام آغاز شده بود، جهان آن را به فال نیک گرفته بود اما امروز درست یا نادرست آغاز این گفت‌وگوها میان ایران و اروپا به پاسخ دادن فشارهای برجامی ترامپ بر اروپا و کوتاه آمدن بروکسل در برابر این درخواست‌ها تعبیر می‌شود. در حالی که تعمیق بحران‌های منطقه از یمن تا سوریه و... گفت‌وگوی ایران به عنوان بازیگری تاثیرگذار و اتحادیه اروپا به عنوان نهادی مرجع در سطح بین‌المللی را به یک ضرورت بدل کرده است اما بازی‌های ناتمام رییس‌جمهور امریکا با کارت برجام عملا مانع از نگاه مثبت و کارساز به آغاز پروسه رایزنی‌های منطقه‌ای ایران و اروپا شده است.

ایستگاه اول مونیخ، ایستگاه دوم رم

براساس خبری که خبرگزاری رویترز منتشر کرده، ایران و قدرت‌های اروپایی در حاشیه اجلاس امنیتی مونیخ که اخیرا در خاک آلمان برگزار شد، موتور گفت‌وگوهای منطقه‌ای را روشن کردند و قرار است دومین دور این گفت‌وگوها نیز در ماه جاری میلادی (مارس) در ایتالیا برگزار شود. رویترز به صراحت در خبر خود این گفت‌وگوها را به تلاش اروپا برای تن دادن به شروط امریکای ترامپ برای باقی ماندن در توافق هسته‌ای مرتبط کرده است. دونالد ترامپ در ماه ژانویه هشدار داد که برای آخرین بار اجرای تحریم‌های هسته‌ای ایران را متوقف می‌کند و تنها راه برای باقی ماندن امریکا در برجام را تن دادن اروپا به خواسته‌های خود در برجام عنوان کرد. هرچند که هیچ کدام از مقام‌های کشورهای اروپایی به صراحت از تن دادن به شروط ترامپ سخن نمی‌گویند اما خبرهای درز پیدا کرده از پایتخت سه کشور اصلی حاکی از این است که اروپا رایزنی با هیات مشخص امریکایی درباره برجام و دیدگاه‌های رییس‌جمهور امریکا در قبال آن را آغاز کرده است. خبرگزاری رویترز ادعا کرده که اتحادیه اروپا و ایتالیا نیز به گعده تروییکای اروپایی پیوسته‌اند و بحث و رایزنی با ایران درباره مسائل منطقه‌ای را آغاز کرده‌اند. مسائل مربوط به کشورهای حاشیه خلیج فارس، فعالیت‌های ایران در سوریه، لبنان، یمن و عراق در زمره پرونده‌هایی هستند که رویترز می‌گوید اروپایی‌ها باب گفت‌وگو با ایران درباره آنها را آغاز کرده‌اند. رویترز در خبر خود ادعا کرده که مقام‌های ارشد ایران در حاشیه اجلاس امنیتی مونیخ در ماه فوریه با مقام‌های اروپایی دیدار و درباره یمن گفت‌وگو کرده‌اند. این اشاره رویترز می‌تواند به رایزنی‌های سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر خارجه کشورمان با نمایندگان هیات‌های کشورهای اروپایی در مونیخ بازگردد. در آن دیدار معاون سیاسی محمد جواد ظریف از طرح ایران برای بازگرداندن آرامش به یمن سخن گفت و هرگونه دخالت نظامی تهران در یمن را قویا رد کرد. یک دیپلمات ارشد اروپایی در این باره به رویترز گفته است: «ما در مونیخ درباره انتظارهای خود از ایران در پرونده یمن گفت‌وگو کردیم و البته ایرانی‌ها نیز هرگونه دخالت در این پرونده را رد کردند اما ما به این نتیجه رسیدیم که بحث در این خصوص را ادامه دهیم. ایرانی‌ها در این جلسه با روحیه همکاری و تعامل کامل حاضر شده بودند اما برگزاری یک جلسه مثبت به این معنا نیست که گفت و شنودها در آن جلسه می‌تواند بر واقعیت‌های میدانی نیز تاثیر بگذارد.» یک مقام اروپایی دیگر در گفت‌وگو با رویترز ادعا کرده که ایران و اروپا در دور بعدی گفت‌وگوها در ایتالیا درباره حضور ایران در جنوب لبنان و جنوب سوریه گفت‌وگو خواهند کرد.

قطعنامه انگلیسی ضدایرانی یا گفت‌وگوهای منطقه‌ای؟

اروپایی‌ها در حالی از فضای خوب و سازنده در گفت‌وگو با ایران درباره یمن در حاشیه اجلاس امنیتی مونیخ صحبت می‌کنند که کمتر از 10 روز پس از برگزاری این جلسه، انگلیس با حمایت فرانسه و آلمان و البته ایالات‌متحده قطعنامه مربوط به تمدید تحریم‌های تسلیحاتی یمن را به بندهای ضدایرانی گره زد و تلاش کرد در صحن شورای امنیت از همکاری‌های نظامی ایران با حوثی‌ها ابراز نگرانی کند. این قطعنامه انگلیسی با وتوی روسیه روبه‌رو و جای خود را به طرحی روسی داد اما تروییکای اروپایی با صدور بیانیه‌ای مشترک با امریکا اقدام به تکرار ادعاهای خود درباره ایران و رابطه با حوثی‌ها کردند. در چنین شرایطی به نظر می‌رسد که اروپا در گفت‌وگوهای منطقه‌ای با تهران به دنبال رسیدن به نتیجه ملموس برای بحران‌های منطقه نیست و تنها تلاش می‌کند به نوعی تحت‌فشار قرار دادن ایران از سوی خود را به رخ امریکا بکشد. ایران به‌شدت از عملکرد کشورهای اروپایی در صحن شورای امنیت خشمگین است و به نظر می‌رسد که برخورد دوگانه اروپایی‌ها با ایران و عربستان در پرونده یمن در حال بلند کردن دوباره دیوار بی‌اعتمادی تهران به بروکسل است. اروپایی‌ها به تهران می‌گویند که در حفظ برجام و اجرای صحیح آن اندک تردیدی ندارند اما نگرانی‌های جداگانه‌ای درباره فعالیت‌های منطقه‌ای و آزمایش موشک‌های بالستیک ایران دارند.

اختلاف سر تمدید تاریخ‌های انقضا در برجام

درحالی که خبرگزاری نیویورک‌تایمز هفته گذشته خبر از موافقت اروپایی‌ها با شروط دونالد ترامپ درباره برجام داده بود اما به نظر می‌رسد که اصلی‌ترین مساله مورد اختلاف میان اروپا و امریکا درباره برجام، درخواست ترامپ برای تمدید تاریخ‌های انقضای موجود در برجام است. سایت تحلیلی المانیتور در مطلبی به قلم لورا روزن در این باره نوشته است: دیپلمات‌ها می‌گویند که تاریخ انقضاهایی که با فرارسیدن آنها محدودیت بر غنی‌سازی ایران برداشته می‌شود مورد اعتراض دونالد ترامپ قرار دارد اما به سخت‌ترین اختلاف میان اروپا و امریکا بدل شده است. ایران هرگونه مذاکره مجدد درباره جزییات توافق هسته‌ای را رد کرده و به صراحت اعلام کرده است که اگر قرار باشد مذاکره مجددی صورت بگیرد تهران نیز امتیازهای بیشتری را مطالبه خواهد کرد. دیپلمات‌های امریکایی و اروپایی تاکنون دوبار و آخرین بار در پاریس درباره برجام با هم دیدار و گفت‌وگو کرده‌اند و می‌گویند که پیشرفت‌هایی در نتیجه این رایزنی‌ها صورت گرفته است. با این وجود در حالی که قرار است دورهای سوم و چهارم این گفت‌وگوها هفته آتی و همچنین در نیمه ماه مارس در حاشیه کمیسیون مشترک برجام برگزار شود اما دوطرف در مساله تمدید تاریخ انقضاها با هم اختلاف‌نظر دارند. برخی تحلیلگران می‌گویند که قرار است امانوئل ماکرون، رییس‌جمهور فرانسه در جریان دیدار خود با دونالد ترامپ در تاریخ 24 آوریل با وی درباره برجام و لزوم باقی ماندن امریکا در این توافق گفت‌وگو کند و شاید نتیجه آن گفت‌وگوها مشخص کند که آیا امریکا در 12 ماه مه با تمدید توقف اجرای تحریم‌های هسته‌ای در برجام باقی می‌ماند یا خیر. درحالی که اروپایی‌ها می‌گویند خواهان حفظ و تداوم اجرای برجام هستند اما یک مقام وزارت خارجه امریکا به المانیتور گفته که تروییکای اروپایی با ترامپ در دغدغه‌های مطرح شده درباره برجام و آزمایش‌های موشکی ایران موافق هستند اما دوطرف نمی‌دانند که چگونه می‌توانند راهی برای تحقق خواسته‌های ترامپ پیدا کنند.

دیدار در برلین، تشدید فشار در واشنگتن

اروپایی‌ها و امریکا در اواسط ماه مارس در برلین با سوژه برجام، رفتارهای منطقه‌ای و آزمایش‌های موشکی ایران با هم دیدار می‌کنند. درحالی که وزارت خارجه آلمان این خبر را منتشر کرده است، یک دیپلمات اروپایی تاریخ برگزاری این جلسه را 15 ماه مارس اعلام کرد. همزمان با تشدید فشارهای امریکا بر اروپا برای تحت فشار قرار دادن تهران در حوزه فعالیت‌های منطقه‌ای، در داخل امریکا نیز قانونگذاران مشغول تدوین طرح‌هایی برای گسترش دامنه تحریم‌های غیرهسته‌ای علیه تهران هستند.

به گزارش خبرگزاری فارس، دو قانونگذار امریکایی طرحی را ارایه کرده‌اند که در صورت تصویب در هر دو مجلس کنگره امریکا و تبدیل شدن به قانون، تحریم‌ها علیه ایران را گسترش خواهد داد. این طرح که «اد رویس» رییس کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان امریکا و «الیوت انگل» عضو ارشد دموکرات در این کمیته نام «قانون طرد اقتصادی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران» را برای آن انتخاب کرده‌اند خواستار گسترش تحریم‌ها علیه ایران در زمینه‌های مختلف است. این پیش‌نویس به دولت امریکا اختیار تحریم شرکت‌هایی که سهم مالکیت سپاه از آنها کمتر از 50 درصد است را می‌دهد تا به این ترتیب، خطر معامله احتمالی با این نهاد ایرانی را بالاتر ببرد. بخش دیگری از این طرح به ممانعت از پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی اختصاص یافته و خواستار انجام اقداماتی در این راستا شده است. در بند 6 طرح دو نماینده امریکایی آمده است: «تا زمان لغو این تشخیص وزیر خارجه امریکا مبنی بر اینکه حکومت ایران مکررا از تروریسم بین‌المللی حمایت می‌کند، سیاست امریکا باید بر تلاش برای جلوگیری از عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی و سایر نهادهای بین‌المللی استوار باشد.»

منبع: رونامه اعتماد