ناسیونالیسم سیاه عربستان سعودی

اعتمادآنلاین| اقدام عربستان برای بازداشت فعالان حقوق زن به جرم «خیانت به کشور» به این معناست که پادشاهی سعودی به‌سوی نوعی وطن‌پرستی شوم حرکت می‌کند.

در جهان عرب، زمانی «خائن»، واژه متداول برای متهم کردن مخالفان سیاسی بود. مقامات کشورهایی نظیر مصر و سوریه در دوران بهار ناسیونالیسم عربی، یعنی فاصله دهه 1950 تا 1960، مخالفان خود را «خائن» خطاب می‌کردند. این اصطلاح همچنان نیز به کار برده می‌شود؛ اما با ظهور جریان‌های اسلام‌گرا در دهه 80 و 90 میلادی، زمانی که عربستان سعودی موضعی مذهبی در قبال مسائل منطقه می‌گرفت، این واژه جای خود را به «کافر» یا «ملحد» داد که به تمام سکولارها، روشنفکران و دگراندیشان خطاب می‌شد؛ اما اکنون به نظر می‌رسد که با اصلاحات شاهزاده بن سلمان و تلاش برای کاستن نقش مذهب در کشور، واژه «خائن» دوباره نقش پیشین خود را پیدا می‌کند.

به گزارش گروه بین‌الملل اعتمادآنلاین ، به نقل از مجله آتلانتیک، هفته‌های گذشته مقامات سعودی دست‌کم 11 فعال برجسته زن را دستگیر کردند. این بازداشت‌ها چند هفته پیش از 24 ژوئن رخ داد، روزی که عربستان سعودی سرانجام ممنوعیت رانندگی را از قوانین خود حذف خواهد کرد. دولت عربستان از زمان بازداشت این فعالان تاکنون 4 تن از ایشان را آزاد کرده‌ است، اما هیچ سخنی از باقی زندانیان به میان نیاورده است.

به گفته برخی تحلیل‌گران آمریکایی، سه برداشت کلی را می‌توان از این اقدام بن سلمان بیان کرد: نخست، اصلاحات شاهزاده سعودی نمایشی هستند. دوم، بن سلمان نگران این بود که اعتبار برداشته شدن ممنوعیت حق رانندگی صرفاً به فعالان حقوق زن برسد، درنتیجه راه برای فعالیت‌هایی نظیر محدود کردن حقوق محفوظه سلطنت مطلقه باز شود. سوم، اقدام بن سلمان باعث می‌شود که روحانیون ناراضی از گسترش آزادی‌های اجتماعی آرام‌تر شوند. البته درمجموع تمام این سه برداشت صحیح هستند، زیرا بن سلمان صرفاً وعده اصلاحات اقتصادی و اجتماعی داد و نه اصلاحات «سیاسی».

بااین‌حال، بازداشت‌های اخیر کارکردی متفاوت برای بن سلمان داشتند. اصلاحات و اقدامات بن سلمان نه ناشی از حرارت یا انگیزه‌ای مذهبی، بلکه کاملاً ریشه در رویکرد ملی‌گرایانه (به بیان صحیح‌تر ناسیونالیستی) او دارد. حمله ائتلاف عربی با رهبری عربستان به یمن و قطع ارتباط دیپلماتیک با قطر همگی به بزرگ‌تر شدن این غرور میهن‌پرستانه کمک کردند. این نوع ملی‌گرایی تنها باوجود دشمن خارجی - واقعی یا خیالی - امکان رشد دارد.

واکنش‌های تند به بازداشت‌ فعالان زن در عربستان به‌مرور کم‌رنگ‌تر و توجهات بیشتر به سمت تغییرات اجتماعی در عربستان معطوف شد. در ماه اخیر، تصویر شاهزاده حیفا، دختر ملک عبدالله، پادشاه پیشین عربستان پشت فرمان یک خودرو لوکس، در لباسی سفیدرنگ و با حجابی ناقص روی نسخه عربی مجله Vogue چاپ شد. عربستان سعودی، همچنین پیش از اصلاحات رانندگی، قانونی را تصویب کرد که به موجب آن آزار جنسی «جرم» انگاشته شد. با این وجود، اصلاحات بعدی قطعاً توجه رسانه‌ای بیشتری را به خود جلب خواهد کرد.

محمد بن سلمان نگرانی چندانی از غرب ندارد. دولت ترامپ به‌طور گسترده‌ای نسبت به نقض جهانی حقوق بشر بی‌توجه است. کشورهای اروپایی نیز بیشتر متوجه خروج ترامپ از توافق هسته‌ای ایران و مبارزه با تحریم‌های آمریکا هستند. از طرف دیگر، کشورهای اروپایی، نظیر فرانسه و بریتانیا به دنبال فرصت‌های سرمایه‌گذاری جدیدی در عربستان نیستند.

یک شبکه خبری، بلافاصله پس از بازداشت‌ها تصویری را با این توضیح توییت کرد که این‌جا جایی برای خائن‌ها نیست. افراد دستگیرشده در همکاری با نهادهای بیگانه سعی داشتند کیش و مذهب عربستان سعودی را تضعیف کنند و مخالفت مردم را برانگیختند. بسیاری از روزنامه‌های عربستان با تکرار این اتهامات تصاویری را منتشر کردند که در آن‌ها چهره بازداشت‌شدگان با واژه قرمزرنگ «خائن» مهر خرده بود؛ اما هیچ توضیحی درباره علت بازداشت شدن این افراد ارائه داده نشده بود. واژه خائن در عربستان به‌ندرت کاربردی عمومی دارد، زیرا قضاوت‌های عامه در عربستان بیشتر بر اساس معیارهای مذهبی انجام می‌شود و نه ملی‌گرا.

اکنون وفاداری بازداشت‌شدگان به کشور موردتردید واقع‌شده و واژه «خائن» لکه‌ای نیست که به‌سادگی از روی شخصی برداشته شود. لازم به یادآوری است که هیچ‌یک از سعودی‌های بازداشت‌شده سال گذشته در هتل ریتز کارلتون و نه هیچ‌یک از روحانیون تندرو بازداشت‌شده با چنین اتهامی مواجه نشدند.

در عربستان سعودی، حامیان اصلاحات ولیعهد عربستان، بازداشت‌ها را اشتباه توصیف کردند. محمد یحیی، تحلیلگر عربستان سعودی که می‌داند سعودی‌ها چطور فکر می‌کنند، خواستار علنی شدن شواهد علیه فعالان شد.