کودتا به روایت اسناد سرویس‌های جاسوسی . 1

اعتمادآنلاین| یکی از منابع جدید درباره کودتای 28 مرداد، کتاب کودتا نوشته یرواند آبراهامیان استاد ایرانی مقیم آمریکاست. این کتاب با استفاده از اسناد دستگاه‌های جاسوسی انگلیس و آمریکا و منابع دیگر، نکات جالب و قابل‌تاملی درباره کودتا دارد که بخش‌هایی از آن را به صورت مختصر و گزیده به مناسبت کودتای 28 مرداد منتشر می‌کنیم.

1. وزارت خارجه بریتانیا به همتای آمریکایی خود هشدار داد: «مصدق به تولید نفت در سطحی پایین و بدون مدیریت خارجی راضی خواهد بود اما این وسط مشکلی هست: امنیت جهان آزاد، وابسته به میزان قابل ملاحظه نفت از منابع خاورمیانه است. اگر رویکرد نفتی ایران به عربستان سعودی یا عراق نیز سرایت کند، کل ساختار و همچنین توانایی ما در دفاع از خود از بین خواهد رفت. بنابراین خرید نفت حتی در حجمی پایین، دارای پتانسیل خطرناک است»

2. در هفته‌های پس از انتخاب مصدق، سفیر بریتانیا در واشنگتن گزارش کرد که موضع آمریکا بسیار نزدیک به بریتانیا است زیرا این دو کشور در این مسأله دارای منافع مشترک هستند.

3. هنری گرادی سفیر آمریکا در تهران از ابتدای بحران حتی در شرایطی که علنا نظراتی ضدبریتانیایی و به هواداری از ایران مطرح می‌کرد، در محافل خصوصی صراحتا در تقبیح ملی شدن سخن می‌گفت.

4. غربی‌ها برای توضیح ناکامی مذاکرات به سادگی به ویژگی‌ها و خصلت‌های ملی به ویژه در ارتباط با شخصیت مصدق متوسل می‌شدند. از نظر آنها ایرانیان افرادی غیرمعقول، یکدنده، خسته کننده، کله‌شق، خشن، متغیر، بی‌ثبات، ناراضی، بی‌عرضه، نادان، بیگانه‌هراس، بچه، بی‌تمایل به شناخت واقعیتها، عارف‌مسلک، فاقد درک عادی، احساساتی و عاری از واقعیت بودند. شخص مصدق هم به عنوان فردی ناخوشایند، غیرمعقول، متعصب، خیره‌سر، وسواسی، وحشی، هیستریک، موعدگرا، نمایشی، عجیب و غریب، رنجور، احساساتی، غیرعادی، دیوانه، عوامفریب، فتنه‌گر، مضحک، زن‌صفت، نیرنگباز و شرقی معرفی می‌شد.

5. حمله بی‌امان تبلیغاتی بریتانیا آنقدر موثر بود که حتی تاریخ‌دانان امروزی نیز این ادعا را طوطی‌وار تکرار می‌کنند که بریتانیا تمایل زیادی به حل‌و‌فصل منصفانه قضیه داشت و آمریکا نیز راه‌حل‌های متعددی را برای حل اختلافات پیشنهاد کرده بود.

6. آمریکا و بریتانیا برای برکناری مصدق تا مدتی طولانی بر ابزار سیاسی عمدتا شاه و مجلس اتکا کردند. آنان پس از قیام 30 تیر به این جمع‌بندی رسیدند که برکناری دایمی مصدق تنها از طریق کودتایی مستقیم امکانپذیر است.

7. دستگاه جاسوسی MI6 شبکه‌ای قدیمی و غیرنظامی به سردستگی سه برادر تاجر شامل اسدالله، سیف‌الله و قدرت‌الله رشیدیان را در اختیار داشت. برادران رشیدیان ماهانه افزون بر 10 هزار پوند در اختیار روحانیون ناشناس، روزنامه‌نگاران، سیاسیون و به ویژه نمایندگان مجلس قرار می‌دادند. کانون اصلی قدرت برادران رشیدیان، بازار تهران بود. میان اصناف قصابان، نانوایان و قنادان، عمده‌فروشان میوه و تره‌بار، زورخانه‌ها و وعاظ رده‌پایین هوادار فداییان اسلام نظیر حجت‌الاسلام محمدتقی فلسفی.

8. بریتانیایی‌ها در نیمه‌های مهرماه 30 با زاهدی ارتباط برقرار کردند. کانون عمده قدرت زاهدی در جناح مذهبی جبهه ملی قرار داشت که افرادی نظیر کاشانی، قنات‌آبادی، بقایی، مکی و حایری‌زاده را در برمی‌گرفت. براساس گزارش وابسته نظامی بریتانیا، زاهدی برای شکل‌گیری کابینه سایه خود به کاشانی وعده داشتن اختیار تصمیم‌گیری در دولت آینده را داد.

9. آمریکایی‌ها تلاش برای جلب‌‌نظر آیت‌الله کاشانی را به ویژه پس از قیام 30 تیر تشدید کردند. در این میان آمریکایی‌های مختلف و متعددی به دیدار کاشانی رفته و با او گفت‌وگو کردند. گزارشگرانی از هرالد‌تریبون و نیویورک‌تایمز، نمایندگانی از کنگره و دانشگاهیانی به ظاهر علاقمند به دین و روابط اسلام و مسیحیت. آنان با تملق و چاپلوسی او را سخنگوی واقعی کل جهان اسلام می‌خواندند. کاشانی همچنین سه دیدار جداگانه و محرمانه با لوی هندرسن سفیر آمریکا داشت. رونوشت‌های این دیدار همچنان جزو اسناد طبقه‌بندی قرار دارند.

10. به گزارش بریتانیایی‌ها کاشانی به طور محرمانه به آمریکایی‌ها گفته بود که به زاهدی به عنوان جانشین مصدق نظر مساعد دارد. پیام واضحی که سفیر آمریکا دریافت کرد این بود: کاشانی به این نتیجه رسیده که ایران تنها از طریق یک کودتا می‌تواند نجات یابد. سیا در اواخر سال 31 به رییس‌جمهور آمریکا اطلاع داد که کاشانی چهره‌ای کلیدی در برگزاری تظاهراتی خیابانی به هواداری از شاه در تهران است.

منبع: کودتا، نوشته، یرواند آبراهامیان، نشر نی