سازمان «ملل متحد» تاسیس شد

اعتمادآنلاین| به دنبال ناکامی و انحلال جامعه ملل در سال 1939، از اواسط جنگ جهانی دوم، دولت های بزرگ به فکر تشکیل سازمانی بین المللی افتادند.

ازاین رو، سران دولت های امریکا و انگلیس، در ماه اوت سال 1941، منشوری مشتمل بر هشت ماده را امضا کردند. دولت های دیگر مثل چین، شوروی سابق و فرانسه نیز با پذیرفتن متن منشور، به صف امضاکنندگان آن پیوستند. منشور ملل متحد در تاریخ 5 تیر 1324، برابر با 26 ژوئن 1945 امضا شد و پس از تصویب این پنج دولت و بسیاری دیگر از کشورها، رسما به وجود آمد. م

قر سازمان ملل متحد در نیویورک و دارای شش رکن اصلی است که عبارتند از: مجمع عمومی، شورای امنیت، شورای اقتصادی و اجتماعی، شورای قیمومت، دیوان بین المللی دادگستری و دبیرخانه. 24 اکتبر برابر با دوم آبان هر سال، روز سال تأسیس سازمان ملل در سراسر جهان «روز ملل متحد» نامیده شده است.

پیدایش سازمان ملل متحد

ناکامی جامعه انسانی در پیش گیری از آغاز جنگ جهانی دوم، این باور را تقویت کرد که ایجاد یک نظام همکاری بین المللی کارآمد، می تواند در حفظ جهان در برابر جنگ مؤثر باشد.

سرانجام در کنفرانسی که در سال 1945 در سانفرانسیسکو برگزار شد، 151 کشور پیش نویس منشور ملل متحد را تدوین کردند و سازمان ملل متحد کار خود را به صورت رسمی از اکتبر 1945 آغاز کرد. سازمان ملل متحد، نهادی است که در میان نظام های گوناگون اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و حقوقی در ساختار کنونی روابط بین الملل، هماهنگی برقرار می سازد.

این سازمان، کانون اصلی گردهم آیی ها و انجام مذاکره درباره صلح و امنیت بین المللی است. نقشی که این سازمان برای حفظ صلح به عهده دارد، به شکل ممانعت یا محدود کردن درگیری ها و در نهایت، استقرار صلح نمودار گشته است. هم اکنون سازمان ملل متحد، سازمانی جهانی است که بر اثر تجربه ها، ابتکارها و گسترش فعالیت هایش، به صورت سازمانی متفاوت با آنچه در کنفرانس سانفرانسیسکو پیش بینی و طراحی شده بود، درآمده است.

اهداف سازمان ملل

ماده 1 منشور سازمان ملل متحد، اهداف این سازمان را این گونه بیان می دارد: 1. حفظ صلح و امنیت بین المللی، انجام اقدامات دسته جمعی مؤثر برای جلوگیری و برطرف کردن تهدیدات بر ضد صلح به صورت مسالمت آمیز و بر اساس اصول عدالت و حقوق بین الملل؛ 2. توسعه روابط دوستانه میان ملت ها بر مبنای احترام به اصل تساوی حقوق و خودمختاری ملل و انجام دیگر اقدامات مقتضی برای تحکیم صلح جهانی؛ 3. ایجاد شرایط همکاری بین المللی در حل مسائل بین المللی در زمینه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی یا بشردوستی، در بر انگیختن همگان به رعایت حقوق بشر و آزادی های اساسی.

هدف سازمان ملل متحد در این معاهده، حفظ صلح و امنیت بین المللی تعریف شده است. پس می توان چنین استنباط کرد که منشور به طور کلی به حفظ صلح و به عبارتی، پیش گیری از تجاوز و رفع آن نیز توجه داشته است. البته پرسش مهم اینجاست که آیا این سازمان بین المللی، توانسته است بدون جانب داری، به مسئولیت خود عمل کند.

شورای امنیت

سازمان ملل متحد که شاخص ترین و پیچیده ترین سازمان بین المللی است، از ارکان اصلی و فرعی بسیاری تشکیل یافته است. شورای امنیت، یکی از شش رکن اصلی سازمان ملل متحد به شمار می آید. درماده 1 منشور ملل متحد، یکی از چهار وظیفه اصلی این سازمان، حفظ صلح و امنیت بین المللی بیان و بر اساس ماده 24 منشور، این وظیفه بر عهده شورای امنیت گذاشته شده است. شورا بر اساس ماده 23 منشور، پانزده عضو دارد که پنج عضو آن دایم و ده عضو آن غیردایم هستند. جمهوری خلق چین، فرانسه، روسیه، انگلستان و ایالات متحده امریکا اعضای دایم شورای امنیت هستند که افزون بر امتیاز عضویت دایم در این شورا، از امتیاز ویژه ای به نام «حق وتو» نیز برخوردارند.

منشور ملل متحد، وظیفه اصلی حفظ صلح و امنیت بین المللی را به شورای امنیت محول کرده و بر اساس آن، شورا باید مراقب هر گونه اقدامی باشد که به حفظ صلح جهانی آسیب می زند. البته شورای امنیت در عمل، با برخی محدودیت ها چون: منشور ملل متحد و عمل در قالب آن، محدودیت های خاص در مداخله بشردوستانه، نظارت های موجود برتصمیم های شورا و محدودیت سیاسی روبه روست. جدای از آن، حفظ منافع کشورهای قدرتمند و سلطه گر را نیز در این راستا نباید نادیده گرفت.

مجمع عمومی

مجمع عمومی، اُرگان مرکزی سازمان ملل متحد به شمار می آید و آن را می توان مهم ترین رکن تبادل نظر و مشورتی این سازمان دانست. مجمع عمومی، از همه کشورهای عضو تشکیل می شود و هر یک از اعضا، یک رأی دارند. بر این اساس، این مجمع را «مجلس جهانی» نامیده اند که بیان گر جایگاهی مؤثر برای ایجاد ابراز عقاید جامعه جهانی است. وظایف و اختیارات مجمع را می توان به پنج بخش تقسیم کرد:

1. وظیفه بحث و مذاکره؛

2. وظیفه سرپرستی یا نظارت؛

3. وظیفه اساس نامه ای؛

4. وظیفه مالی؛

5. وظیفه اصلاحاتی.

در مجمع، برخلاف شورای امنیت، «وتو» وجود ندارد و عضویت وسیع تر آن، به کشورهای بزرگ امکان داده است از مجمع به عنوان سکوی تبلیغاتی خود، سوء استفاده کنند. بنابراین، در مواردی که شورای امنیت به دلیل «وتو» با بن بست روبه رو می شود، مسئله مورد بحث، در مجمع عمومی مطرح می گردد. مجمع عمومی تاکنون چهارده رکن فرعی را ایجاد کرده است که هریک وظایف خاص خود را در راستای اهداف و وظایف مجمع پی گیری می کنند. کمیسیون حقوق بین الملل (ILC)، برنامه عمران ملل متحد(UNEP)، صندوق جمعیت ملل متحد(UNFDA)، و کمیساریای عالی ملل متحد برای پناهندگان (UNHCR)، در شمار این ارکان هستند.

شورای اقتصادی و اجتماعی

شورای اقتصادی و اجتماعی، سازمان دهنده همکاری بین المللی در زمینه امور اقتصادی و اجتماعی است. چون هدف اصلی از تشکیل سازمان ملل متحد، حفظ صلح و امنیت بین المللی است، این سازمان به ایجاد همکاری میان ملت های گوناگون جهان و پیدا کردن راه حل هایی برای مشکلات اقتصادی و اجتماعی آنها، به عنوان یکی راه های اساسی جلوگیری از جنگ، توجه کرده است. هم اکنون شورای اقتصادی و اجتماعی 54 عضو دارد.

انتخاب اعضای شورای اقتصادی و اجتماعی باید بر اساس تنوع جغرافیایی، اجتماعی و فرهنگی انجام گیرد. اعضای شورا باید از پنج گروه افریقا، گروه آسیا، گروه امریکای لاتین، گروه اروپای غربی و دیگران و گروه اروپای شرقی باشند. این شورا می تواند در زمینه مسائل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، تربیتی، بهداشتی و دیگر موضوع های بین المللی، مطالعه و تحقیق کند و نتیجه تحقیق های خود را به صورت توصیه نامه به مجمع عمومی یا دولت های عضو سازمان تخصصی مربوط بفرستد. از وظایف شورای اقتصادی و اجتماعی می توان به انجام مطالعات، صدور توصیه نامه، تهیه پیش نویس کنوانسیون ها، تشکیل کنفرانس های بین المللی و همکاری با سازمان های تخصصی اشاره کرد.

صندوق کودکان ملل متحد(یونیسف)

مجمع عمومی، صندوق کمک های اضطراری بین المللی سازمان ملل متحد برای کودکان (یونیسف) را در یازدهم دسامبر 1946 تأسیس کرد و چندسال بعد، نام آن به «صندوق کودکان ملل متحد» تغییر یافت. هدف این سازمان، کمک به مادران و کودکان کشورهای در حال توسعه است.

یونیسف برای حمایت و دفاع از کودکان، چارچوبی فراهم کرده است و برای آگاهی از نیازهای خاص کودکان و رفع آن، تصمیم گیری و اقدام می کند. بدین دلیل، یونیسف، تجربه و تحلیل طرح های توسعه ملی را بنا بر درخواست دولت ها می پذیرد و آن طرح ها را از نظر سودمندی برای تن درستی کودکان و میزان مرگ و میر بیماری های کودکان ارزیابی می کند. یونیسف در محدوده امکانات مالی خود، تجهیزاتی را که دولت ها برای آغاز مبارزه گسترده برای کنترل بیماری ها، ایجاد مراکز بهداشتی و بهبود تغذیه نیاز دارند، فراهم می آورد. از فعالیت های مهم این سازمان، برنامه گسترده واکسیناسیون کودکان جهان تا سال 1990 بر ضد شش بیماری مهلک و اصلی اطفال (سرخک، دیفتری، سیاه سرفه، کُزاز ، فلج اطفال و سل) بود که با همکاری نزدیک سازمان بهداشت جهانی اجراشد.

سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو)

برای تأسیس یک سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی وابسته به سازمان ملل متحد، از اول تا 16 نوامبر 1954 کنفرانسی در لندن تشکیل شد که اساس نامه یونسکو را تهیه کرد. این کنفرانس، «کمیسیون مقدماتی، آموزشی، علمی و فرهنگی» را نیز به وجود آورد که تا هنگام تأسیس سازمان مورد نظر، به جای آن انجام وظیفه می کرد. یونسکو در تاریخ چهارم نوامبر 1956، پس از آنکه بیست کشور امضاکننده اساس نامه آن را به طور رسمی تصویب کردند، تأسیس شد. این سازمان از سه رکن کنفرانس عمومی، شورای اجرایی و دبیرخانه تشکیل می شود. بر اساس ماده 1 اساس نامه یونسکو، هدف سازمان، کمک به صلح و امنیت جهان به وسیله ترویج همکاری میان ملت ها از راه آموزش علوم و فرهنگ است، به گونه ای که در همه جا احترام به عدالت، حکومت، قانون، حقوق بشر و آزادی های اساسی برای همگان فراهم شود.

مهم ترین فعالیت یونسکو در زمینه آموزشی در سطح جهان، مبارزه با بی سوادی و ریشه کنی این مسئله بوده است. برنامه یونسکو در زمینه فرهنگ، سه مرحله اصلی و به هم پیوسته را پی گیری می کند: آفرینش آثار اصیل، حفظ آثار موجود و نشر و نقد بین المللی فرهنگ ها. همچنین در زمینه توسعه علوم گوناگون، برنامه هایی دارد که شامل توسعه ساختار اساسی علوم در کشورهای عضو، ترغیب همکاری بین المللی برای پیشرفت پژوهش ها و مدارک علمی و به کار بردن علوم و تکنولوژی در کارهای عمرانی است.

سازمان بهداشت جهانی (WHO)

اندیشه تأسیس بهداشت جهانی، با پیشنهادی در کنفرانس ملل متحد درباره تأسیس سازمان جهانی در سال 1945 در سانفرانسیسکو شکل گرفت. با استناد به ماده 1 اساس نامه سازمان جهانی بهداشت، هدف این سازمان، «رسیدن به عالی ترین سطح ممکن از بهداشت برای همه مردم است.»

همان گونه که اساس نامه اشاره دارد، بهداشت به معنای «حالت رفاه کامل جسمانی، روانی و اجتماعی است، نه صرفا فقدان بیماری یا علیلی.» وظیفه سازمان بهداشت جهانی، کمک به بهبود معیارهای آموزشی، تشویق به بهبود تغذیه، مسکن، بهداشت، تفریح، شرایط اقتصادی یا کار و دیگر جنبه های بهداشت زیست محیطی با همکاری مؤسسه های تخصصی و در صورت نیاز، کمک به دولت های متقاضی در تقویت خدمات بهداشتی و تلاش در زمینه پیشبرد فعالیت های ریشه کنی بیماری های واگیر، همه گیر و بومی است.

سازمان خوار و بار کشاورزی (فائو)

مبنای پیدایش سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد، مؤسسه جهانی کشاورزی مستقر در رم است. پس از تأسیس فائو، از این مؤسسه به عنوان دفتر منطقه ای اروپا استفاده می شد تا اینکه در سال 1948 منحل و وظایف آن نیز به عهده فائو گذاشته شد. در نخستین اجلاس سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در شانزدهم اکتبر 1945 در کِبِک کانادا، اساس نامه این سازمان تصویب شد و از سال 1981 به بعد، این روز را «روز جهانی غذا» نامیده اند. اهداف این سازمان، ارتقای سطح تغذیه و معیارهای زیست، بازاریابی و توزیع انواع فراورده های غذایی و کشاورزی حاصل از کشتزارها، جنگل ها و منابع شیلاتی، بهبود شرایط زندگی جمعیت های روستایی، از میان برداشتن گرسنگی و تشویق کشاورزی پایدار و توسعه روستایی، به عنوان راهبردی بلندمدت برای حفظ و مدیریت منابع طبیعی است.

سازمان فائو، برآوردن نیازهای نسل های کنونی را از رهگذر برنامه هایی که به محیط زیست آسیب نمی رساند و از نظر فنی، مناسب و از جهت اقتصادی، ماندگار و از نظر اجتماعی، قابل قبول هستند، پی می گیرد. اولویت های دیگر این سازمان عبارت است از: امنیت غذایی به معنای تأمین دست رسی به عرضه مواد غذایی در حد کفایت، تأمین حداکثر ثبات در جریان عرضه مواد غذایی و تأمین دست رسی به غذا برای فقیران.

معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای

مجمع عمومی ملل متحد در سال 1961، در قطع نامه 1665، اهمیت و آثار پیش گیری از گسترش سلاح های هسته ای را یادآور شد. این قطع نامه، خطوط کلی و مهم ترین مطالب معاهده آتی منع گسترش را تبیین کرد. بر اساس ماده، 9 معاهده اصطلاح دولت هسته ای به دولتی گفته می شود که تا پیش از ژانویه 1967 یک سلاح هسته ای یا وسیله انفجاری ساخته و منفجر کرده باشد. تعریف نشدن سلاح هسته ای، نبود نظارت بر فعالیت دولت های هسته ای، موکول شدن حق خروج دولت ها از معاهده به موافقت شورای امنیت که اعضای اصلی آن امریکا و شوروی بودند و برخی موارد دیگر، بیان گر وضعیت نابرابر دولت ها در مقایسه با امریکا و شوروی در این معاهده است. دولت ها برای استفاده صلح جویانه از این انرژی، همگی نقض این معاهده را در عمل به اثبات رسانیده اند. سازمان ملل متحد و مجمع عمومی آن، همچنان به فعالیت های خود در راه خلع سلاح ادامه می دهند، ولی در این شرایط که میان حرف و عمل، تفاوت فاحشی وجود دارد، در بسیاری موارد، جاه طلبی قدرت های بزرگ، مانع از تحقق اهداف مثبت این معاهده می شود.