منافع تهران حُکم می‌کند به عضویت پیمان‌ اقتصادی اوراسیا درآید/ موقعیت ژئواستراتژیک ایران قابل مقایسه با سایر اعضاء نیست/ می‌توان بار تحریم را کم کرد

اعتمادآنلاین| حسن بهشتی‌پور، تحلیلگر ارشد مسائل روسیه با اشاره به ظرفیت اجلاس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی و تجاری ایران و فدراسیون روسیه گفت: کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی و تجاری ایران و فدراسیون روسیه طی سال‌های گذشته فراز و فرودها و همچنین مصوبات زیادی را از سر گذرانده است اما عملیاتی شدن مسائل مطروحه در این کمیسیون به کُندی صورت می‌گیرد. بخشی از این ایرادها به ایران و بسیاری دیگر به سایر کشورها باز می‌گردد که این موضوع ریشه در ساختار کلان نظام بین‌الملل دارد. به عنوان مثال یکی از مسائلی که به عنوان مهمترین محورهای این دوره از اجلاس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی و تجاری ایران و روسیه در دستور کار قرار گرفته، بحث الحاق جمهوری اسلامی ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا است. برای تحلیل ماهیت پیمان‌نامه اقتصادی اوراسیا باید کمی به عقب برگردیم و فضای پس از فروپاشی شوروی را مورد واکاوی قرار دهیم.

وی ادامه داد: پس از فروپاشی شوروی بسیاری بر این عقیده بودند که نظم جهانی از حالت دو قطبی به تک قطبی تغییر پیدا خواهد کرد و عده‌ای دیگر معتقد بودند جهان در حال چندقطبی شدن است. در این میان کشورها برای آنکه بتوانند روابط تجاری و اقتصادی و همچنین مناسبات نظامی، سیاسی و امنیتی خود را تقویت کنند، علاوه بر پیمان‌های جهانی به دنبال تبیین ساز و کار منطقه‌ای در محورهای مذکور افتادند؛ به عبارتی دیگر دولت‌ها پس از فروپاشی شوروی نه تنها به دنبال همگرایی در سطوح جهانی بودند بلکه تقویت موقعیت خود در سطوح مختلف به دنبال ورود به پیمان‌های منطقه‌ای خصوصاً با همسایگان خود بودند. از این منظر پیمان‌نامه اقتصادی اوراسیا به مرکزیت مسکو را باید یکی از همین موارد بدانیم. پس از فروپاشی شوروی، مسکو تلاش داشت تا وارد بازارهای جهانی شود و در این راه به جدال با غرب پرداخت که در سال 2008 شاهد تشدید این منازعه و نهایتاً در سال 2014 (با شروع انقلاب اوکراین) نظاره‌گر اوج اختلاف‌های روسیه با غرب بر سر بسیاری از موارد سیاسی و امنیتی بودیم که نهایتاً تحریم روسیه در دستور کار واشنگتن و متحدان آن قرار گرفت.

این کارشناس مسائل اوراسیا با اشاره به هدف پایه‌گذاری پیمان‌نامه اقتصادی اوراسیا توسط روسیه، گفت: پس از آنکه این منازعه وارد سطوح جدی‌تر شد، روسیه طرح تشکیل اتحادیه اوراسیا را در دستور کار گذاشت و حتی کشورهایی مانند بلاروس که به روسیه سفید مشهور بود بعلاوه قزاقستان و قرقیزستان را وارد این اتحادیه کرد. پس از آن ارمنستان به عضویت درآمد و سپس هند و ایران خواستار عضویت در اتحادیه اوراسیا شدند. در اینجا ممکن است عده‌ای به مقایسه پیمان شانگهای و اوراسیا بپردازند اما باید توجه داشت که پیمان‌نامه اقتصادی اوراسیا همانطور که از نامش پیداست یک پیمان اقتصادی به حساب می‌آید اما پیمان شانگهای ماهیت امنیتی، نظامی و اقتصادی دارد. از این منظر باید توجه داشت که فعالیت اتحادیه اوراسیا، تامین نیاز کشورهای عضو از طریق حذف گمرکات و مالیات و همچنین مبادله پایاپای است.

بهشتی‌پور افزود: معتقدم که اتحادیه اوراسیا و عضویت ایران در این پیمان‌نامه اقتصادی منافع زیادی برای ایران خواهد داشت؛ البته در گذشته این همکاری‌های در چارچوب سازمان همکاری اقتصادی (اکو) صورت می‌گرفت اما به دلیل اینکه اقتصاد اعضاء آن مکمل یکدیگر نبود نتوانست به خوبی پیش برود. نکته‌ای که در این راستا باید به آن اشاره کنم این است که در شرایط فعلی که در وضعیت تحریم‌های سنگین به سر می‌بریم، منافع ایران حُکم می‌کند که به عضویت پیمان‌نامه اقتصادی اوراسیا درآید؛ من بر این عقیده‌ام که حتی اگر تحریم هم نبودیم باید وارد این پیمان‌نامه می‌شدیم. چراکه موقعیت جغرافیایی ایران و سیستم حمل و نقل کشورمان به جهات مسائل ژئواستراتژیک می‌تواند به عنوان یک امکان بسیار مهم به نفع جمهوری اسلامی ایران باشد. جالب اینجاست که چین همین وضعیت را با راه‌اندازی جاده ابریشم جدید در دستور کار قرار داده و از این راه به راحتی می‌تواند سیاست اقتصادی خود بر اساس راهبردهای کلان را پیاده‌سازی کند.

وی با بیان اینکه ظرفیت‌های ایران نسبت به سایر کشورهای عضو پیمان‌نامه اقتصادی اوراسیا بسیار بیشتر و گسترده‌تر است، گفت: عمده همکاری ایران و روسیه طی سال‌های اخیر در محورهای امنیتی، سیاسی و نظامی خلاصه شده اما در بحث اقتصادی از ظرفیت‌ها به خوبی استفاده نشده است. در این میان موانعی مانند تحریم‌ها و مشکلات بانکی وجود داشته که به نظرم پیمان‌نامه اقتصادی اوراسیا تا حدودی می‌تواند این موانع را دور بزند. داده‌های موجود به خوبی نشان می‌دهد که ظرفیت‌های ایران در مقایسه با کشورهایی مانند ارمنستان،‌ قزاقستان، قرقیزستان و حتی بلاروس بسیار بالاتر است اما این ظرفیت‌ها همچنان فعال نشده است.

این پژوهشگر مسائل روسیه در پایان خاطرنشان کرد: اگر مشکلات بانکی حل شود یا مثلاً یک بانک در روسیه یا کشوری دیگر بتواند مسائل مربوط به تراکنش را حل و فصل کند، بدون تردید می‌توانیم فصل جدیدی را رقم بزنیم. از سوی دیگر برای آنکه بتوانیم از تمام ظرفیت پیمان‌نامه اقتصادی اوراسیا به نفع خودمان استفاده کنیم باید در زمینه حمل و نقل دریایی در دریای خزر بیشتر فعال شویم. همچنین در زمینه حمل و نفل زمینی و ریلی باید بسترهای آن برای کاهش هزینه‌ها و امنیت تبادل‌های اقتصادی گسترش یابد. بنابراین اگر هدف‌گذاری مناسب در مورد پیمان‌نامه اقتصادی اوراسیا به خوبی صورت بگیرد و متولیان امر بتوانند از تمام ظرفیت‌های اعضاء و همچنین پتانسیل شرکت‌های خصوصی داخلی استفاده کنند، می‌توان امید داشت تا بخشی از بار سنگین تحریم‌ها از دوش کشور برداشته شود.

منبع: ایلنا