افزایش اثرگذاری ایران در منطقه با وجود اعمال تحریم‌های آمریکا

اعتمادآنلاین| مژده اصغرزاده- نویسنده این مقاله کنت کتزمن کارشناس مسائل ایران در سرویس تحقیقاتی کنگره است که آن را در ادامه می‌خوانید:

به گزارش اعتمادآنلاین و به نقل از آتلانتیک کانسیل، دولت ترامپ، در نوامبر 2018، تحریم‌های ثانویه‌‌ای برای ایران اعمال کرد که در آن بیشتر بخش اقتصادی را هدف قرار داده بود. او این کار را نتیجه مستقیم کناره‌گیری آمریکا از توافق برجام می‌داند.

این دولت دلیل کناره‌گیری خود از توافق را اینگونه بیان می‌کند که اعمال تحریم‌هایی که در توافق هسته‌ای سال 2015 انجام شد باعث افزایش قدرت ایران در اثرگذاری در منطقه است. ترامپ و دیگر مقامات این دولت عقیده دارند که کناره‌گیری از توافق و اعمال دوباره تحریم ها «حداکثر فشار» را به ایران تحمیل می‌کند و جلوی درآمد این کشور را برای تأمین مالی، تسلیح و آموزش شبکه‌ گسترده‌ای از متحدان و دست‌نشاندگان خود مثل حزب‌الله لبنان، نیروهای شبه‌نظامی شیعی، حوثی‌های یمن، نیروهای حماس در نوار غزه، گروه‌های نظامی بحرین و فرقه‌های طالبان در افغانستان می‌گیرد.

ترامپ تصریح کرد که اعمال دوباره تحریم‌ها ایران را به «کشوری کاملاً متفاوت» تبدیل کرده است. او و مقامات دیگر آمریکا گفته‌اند که تحریم‌ها اقتصاد ایران را فلج کرده و باعث کاهش قدرت این کشور در منطقه شده است. این تحریم‌ها شامل پایان دادن به استثنائات تحریم‌های ماه مه تحت قانون سال 2011 است که براساس آن بانک‌های کشورهایی که خرید خود را از نفت خام ایران محدود نکنند جریمه می‌شوند.

مشاهدات و داده‌ها نشان می‌دهد که ادعاهای اولیه آمریکاییان درست است اما این مورد آخر مورد تأیید نیست زیرا تأثیرات اقتصادی تحریم‌ها لزوماً باعث ایجاد منفعت استراتژیک برای سیاست‌های آمریکا نمی‌شود.

اعمال دوباره تحریم‌ها، بی‌شک، به اقتصاد ایران آسیب زده است. صندوق بین‌المللی پول تخمین زده است که تولید ناخالص ملی ایران، از مارس 2019 تا مارس 2020، حداقل شش درصد کاهش یافته و به‌شدت دچار رکود شده اما هنوز کاملاً سقوط نکرده است. پیش‌بینی می‌شد اقتصاد ایران، قبل از کناره‌گیری آمریکا از برجام، دوباره جهشی داشته باشد و به دوران قبل از توافق یعنی سال‌های 2011 تا 2016 برگردد.

صادرات نفت ایران با خاتمه موارد استثناء تحریم خرید نفت، از زمان شروع جنگ با عراق به پایین‌ترین سطح خود رسید و آن همان موقع بود که موشک‌های عراقی مکرراً پایگاه‌های صادرات نفت ایران را بمباران می‌کردند. جدا از مسئله تحریم‌ها، صادرات نفت خام ایران حدود دو و نیم میلیون بشکه در روز است اما از ژوئن 2019 که موارد استثناء تحریم‌ها برداشته شد، ایران تنها سیصد هزار بشکه در روز صادر می‌کند.

تحلیل‌گران پیش‌بینی کرده‌اند که این مقدار از آن چیزی که ایران احتیاج دارد تا از مقاومت اقتصادی شدید خارج شود، بسیار کمتر است. علاوه بر این، دسترسی به داروهای ضروری، مخصوصا داروهای شیمی درمانی، به‌شدت کاهش یافته چرا که ایران نمی‌تواند اعتبارات تجاری خود را تامین کند تا مقدار زیادی از این ملزومات را خریداری کند. این تأثیرات درست شبیه سال‌های 2011 تا 2016 است که دولت اوباما تحریم‌ها را افزایش داد تا ایران را متقاعد کند بر سر محدود کردن برنامه هسته‌ای‌اش مذاکره کند. این محدودیت‌ها در برجام اعمال شد.

اگر تحریم‌ها باعث تغییر رفتار منطقه‌ای ایران شده بود، انتظار می‌رفت تاثیر منطقه‌ای ایران به سال‌های 2011 تا 2016 برگردد. اما حوادث و گرایش‌های پیش‌آمده خلاف این قضیه را نشان داد یا در بهترین حالت می‌توان گفت اعمال تحریم‌ها و تاثیر منطقه‌ای ایران، دو مسئله مستقل از یکدیگر بوده‌اند.

سال 2013 و درطول دوران تاثیر فشاراقتصادی تحریم‌ها بر ایران، این کشور همچنان قادر بود در جنگ سوریه دخالت کند و فعالیت‌هایی را برای نگه‌داشتن رژیم بشار اسد انجام دهد. ایران، هم مشاوران نیروهای سپاه پاسداران را برای کمک به دفاع رژیم بشار اسد فرستاد و هم از دخالت مسلحانه حزب‌الله لبنان طرفدار بشار اسد در سوریه، حمایت کرد. همچنین، ایران قادر بود هزاران شیعه افغان و پاکستانی را به واحدهای جدید اضافه کند و آن‌ها را سروسامان دهد. این نیروها فرقه‌های فاطمیون و زینبیون بودند که در سوریه می‌جنگیدند. تحریم‌ها نتوانست جلوی ایران را بگیرد تا به اسد سالانه یک میلیارد دلار کمک نکند. این کمک‌ها شامل رساندن نفت مجانی به سوریه هم می‌شد.

تحریم‌های بین‌المللی، در سال 2014، بیشترین فشار را به اقتصاد ایران تحمیل می‌کرد، ایران به‌راحتی در عراق دخالت می‌کرد تا پیش‌روی داعش را متوقف کند. تهران مشاوران نیروهای سپاه را سازماندهی کرد و شبه‌نظامیان شیعه طرفدار ایران را به میدان فرستاد و شیعیان دیگری را هم به خدمت گرفت تا هم‌پای نیروهای نظامی عراق که در مواجهه با حمله داعش شکست خورده بودند، مبارزه کنند. همزمان، ایالات متحده آمریکا نیروهایی را برای کمک به سازماندهی ارتش عراق فرستاد تا با این چالش شدید روبه‌رو شوند.

اعمال تحریم‌ها نتوانست مانع بهره‌گیری ایران از موفقیت جنبش حوثی‌ها در یمن شود. ایران نیروهای حوثی را هم تا جایی مسلح کرد که قادر بودند موشک‌هایشان را به عربستان سعودی بفرستند و تردد کشتی در باب المندب را به مخاطره بیاندازند. ائتلاف اعراب، بیش از چهار سال بعد از آن، در حال ناپدید شدن است و این ائتلاف به دنبال راه‌هایی برای خروج از درگیری است.

مقامات رسمی دولت ترامپ، در سال 2019، بیان کردند فشار حداکثری آمریکا باعث کاهش اثرگذاری ایران در منطقه شده است. آنها گزارش‌هایی از محدودیت‌های مالی دست‌نشانده ایران یعنی حزب‌الله مبنی بر درخواست کمک مالی از مردم داشته‌اند. اما هیچ نشانی از توانایی ایران و حزب‌الله برای ادامه کمک به حکومت بشار اسد نیست و هردو در سوریه فعالیت دارند و وضعیت ایران در عراق و یمن و جاهای دیگر همانطور باقی مانده است.

ممکن است سیاست دولت آمریکا ایران را وادار به مذاکره بر سر برجام کند و این مذاکره شامل امتیازات ایران درباره مسائلی که در توافق سال 2015 محدود شده مثل پیشرفت ایران در موشک‌های بالستیک باشد. اما فعالیت‌های منطقه‌ای ایران جزئی از ایدئولوژی و استراتژی حفظ انقلاب اسلامی است و قطعا با اعمال تحریم‌ها یا تقاضای مذاکره هیچ تغییری در سیاست منطقه‌ای ایران انجام نخواهد گرفت.