افزایش حجم شبه‌پول، نقدینگی سرگردان را افزایش داد/ بانک‌ها با خلق پول بدون پشتوانه به تورم دامن زدند/ چرا بانک مرکزی در ایران مستقل نیست؟

اعتمادآنلاین| ‌ فرشته بهروزی‌نیک- نقش بانک مرکزی در بی‌ثباتی‌های اقتصادی کشور چیست؟ این سوال را به گونه دیگری هم می‌توان مطرح کرد: چرا بانک مرکزی در کنترل نابسامانی‌های اقتصادی ناتوان بوده است؟ جواب این پرسش از نگاه مسئولان بانک مرکزی ناظر بر موفقیت این بانک در ساماندهی بحران‌های حوزه ارز و حوزه پولی و بانکی در کشور است. با یک جست‌وجوی کوتاه در جست‌وجوگر «گوگل» می‌توان به تعداد بالایی از اظهارنظرهای اینچنینی دست یافت.

از زمان ریاست طهماسب مظاهری و محمود بهمنی در بانک مرکزی تا حالا که عبدالناصر همتی ریاست این بانک را عهده‌دار است، همه رؤسا به نوعی از عملکرد خود دفاع کرده‌اند. نگاهی به اظهارنظرهای آنها تلویحاً گویای این نکته است که تصمیم‌هایی که طی ادوار گذشته در حوزه پولی و بانکی کشور گرفته شده، بر اساس شرایط روز اقتصاد کشور بوده. اما آیا به واقع چنین بوده است؟

اواخر آذرماه سال جاری، وقتی همایش اصلاح سیاست‌های پولی و بانکی کشور با حضور اعضای کمیسیون اقتصادی مجلس و برخی مدیران عامل بانک‌ها در مرکز پژوهش‌های مجلس برگزار شد، همه صحبت‌ها حول این محور چرخید که عملکرد بانک مرکزی در اقتصاد ایران دچار مشکل است و باید این روند اصلاح شود. از نگاه ناظران اقتصادی، طی سال‌های گذشته تاکنون اتخاذ سیاست‌های غیرکارشناسی و غیرضرور از سوی بانک مرکزی، مسائل و مشکلات عدیده‌ای را برای اقتصاد ایران رقم زده است که در ادامه به نمونه‌ای از آن اشاره خواهد شد.

افزایش حجم نقدینگی بیخ گوش بانک مرکزی

به طور معمول بسیار اهمیت دارد که عملکرد بانک مرکزی در کشور مورد پرسش و آسیب‌شناسی قرار گیرد. اهمیت این پرسشگری نه فقط به دلیل افزایش حجم نقدینگی کشور به 2000 هزار میلیارد تومان است که درست بیخ گوش بانک مرکزی اتفاق افتاده، بلکه به نظر می‌رسد ناتوانی نظارتی بانک مرکزی بر بانک‌هایی که با خلق پول بدون پشتوانه موجب تشدید تورم شدند، نگرانی از حجیم شدن نقدینگی سرگردان را دامن زده است.

اما از آنجا که نقد اقتصادی بدون آمار و ارقام قابل پذیرش نیست، برای تحلیل درست از آنچه کارشناسان در نقد عملکرد بانک مرکزی مطرح می‌کنند باید با زبان آمار سخن گفت.

شبه‌پول با اقتصاد چه کرد؟

مثال‌ها در این باره کم نیست؛ بررسی آمارهای منتشرشده از سوی بانک مرکزی درباره وضعیت متغیرهای پولی و بانکی در بازه زمانی آبان 96 تا پایان آبان 97، نشان می‌دهد حجم پول با رشد 4.43 درصدی، 244 هزار و 550 میلیارد تومان و حجم شبه‌پول ( سپرده‌های سرمایه گذاری کوتاه‌مدت و بلندمدت و حساب‌های پس‌انداز ، اوراق قرضه و اسناد خزانه) به رقم 1480 هزار و 650 میلیارد تومان رسید.

این روندی است که طی سال‌های گذشته تاکنون بارها مورد انتقاد دست‌اندرکاران اقتصادی قرار گرفته است؛ افزایش حجم سپرده‌های بانکی. روندی که بدون شک متوجه سیاست‌های پولی و بانکی بانک مرکزی است، فارغ از اینکه کدام فرد رئیس این بانک باشد.

همچنین بررسی این آمارها نشان می‌دهد متغیرهای پولی در سال 97 نسبت به سال گذشته آن ، عددی در حدود 1.18 درصد رشد داشته است. هفتم شهریورماه سال جاری بود که بانک مرکزی اعلام کرد حجم نقدینگی به یک هزار و 980 هزار میلیارد تومان رسیده است. نکته قابل تامل این است که بانک مرکزی در این میان تنها وظیفه اعلام آمار را برعهده گرفته و به نظر نمی‌رسد اقدامی موثر در جهت بهبود این روند انجام داده باشد. چراکه سه ماه بعد، نقدینگی کشور رقمی در حدود 2000 هزار میلیارد توان اعلام شد که حجم شبه‌پول در افزایش این حجم از نقدینگی بیش از 40 درصد بوده است.

بازارهای دلالی فربه شدند

به بیان ساده‌تر، آن‌طور که کارشناسان اقتصادی تحلیل می‌کنند، افزایش حجم پول و شبه‌پول در کشور موجب فربه شدن بازارهای دلالی و واسطه‌گری، افزایش تقاضای کاذب و در نتیجه افزایش تورم در کشور شده است. برای درک بهتر این گفته می‌توان نگاهی به آمارهای بازدهی سرمایه‌گذاری در بازارهای غیرمولد انداخت.

در حال حاضر حجم اسکناس و مسکوک در دست اشخاص، رقمی در حدود 45 هزار و 500 میلیارد تومان بوده که نسبت به سال گذشته 30.5 رشد کرده است. به باور آگاهان اقتصادی این روند در بلندمدت تاثیر مخربی بر بخش‌های مختلف اقتصادی خواهد گذاشت؛ برای مثال، بازار دلار سهم بسیار قابل توجهی در جذب نقدینگی دارد. چنان‌که برخی آمارهای غیررسمی حجم دلارهای خانگی را رقمی در حدود 25 تا 30 میلیارد دلار اعلام کرده‌اند.

حرف آخر

به نظر می‌رسد هرچند گفته می‌شود اقتصاد ایران بانک‌محور است، اما به دلیل ساختار معیوب مرکزی این مهم هیچ‌گاه به سرانجام نرسیده است. برآورد اظهارنظرهای کارشناسی روشن می‌کند مشکلات ساختاری بانک مرکزی از جمله عدم استقلال، ضعف نظارت بر نظام بانکی و شبکه پولی کشور و نیز ضعف در اتخاذ تصمیم‌های کارشناسی در بزنگاه‌های اقتصادی، مشکلات عدیده‌ای را برای کلان اقتصاد در کشور ایجاد کرده است. از سوی دیگر در حالی‌ که بسیاری از آگاهان اقتصادی بر این باورند که اگر بانک مرکزی مستقل داشته باشیم، بخش قابل توجهی از مشکلات حل خواهد شد، اما هنوز هیچ گامی در راه تحقق این خواسته برداشته نشده است.