زخم‌های گشوده نسل‌کشی سربرنیتسا

اعتمادآنلاین| ‌ منیژه موذن- با وجود اینکه پس از گذشت 25 سال، هنوز باقیمانده اجساد قربانیان نسل‌کشی سربرنیتسا کشف می‌­شوند اما تکذیب و انکار این کشتار همچنان ادامه دارد. در مرکز یادبود نسل‌کشی سربرنیتسا هزاران سنگ قبر سفید و ساده تا جایی که چشم کار می‌­کند شیب ملایم تپه را پوشانده‌­اند. در همان نزدیکی در ژوئیه 1995 نیروهای ارتش صربستان به صورت سیستماتیک و برنامه‌ریزی شده در حدود 8000 مرد و پسربچه بوسنیایی مسلمان را به قتل رساندند. نسل‌کشی سربرنیتسا بدترین جنایت در جنگ بوسنی بود و تنها قتل‌عام در خاک اروپا پس از جنگ جهانی دوم است که نسل­‌کشی خوانده شد.

نسل‌کشی سربرنیتسا هنوز انکار می شود

حتی امروز نیز باقیمانده اجساد قربانیان کشف و شناسایی می‌­شود. دلیل این اتفاق عملیاتی است که بعد از قتل‌عام در جهت پنهان کردن جنایت انجام شد. گورهای دسته‌جمعی دوباره حفر شده و باقیمانده اجساد در مکانی متفاوت پراکنده می‌شدند. مواردی وجود دارد که در آن تکه‌های جسد یک نفر در 5 محل مختلف با فاصله چند مایلی کشف شده است. در بیست و پنجمین مراسم یادبود کشته‌شدگان در روز شنبه، جسد 8 قربانی دیگر که به تازگی کشف شده به خاک سپرده شد.

اما با گذشت ربع قرن از حادثه حقیقت آنچه در سربرنیتسا رخ داد با دیوار بلندی از انکار مواجه شده است. تکذیبی که از بوسنی شروع شد و در بقیه دنیا طنین افکند.

سیاستمداران بوسنی جنایت را تکذیب می کنند

در سربرنیتسا تکذیب با تغییر شهردار آغاز شد. 7000 نفر از جمعیت فعلی این منطقه، یک پنجم جمعیت قبل از جنگ هستند و برخلاف زمان قبل از جنگ و نسل‌کشی حالا تعداد صرب­‌ها از مسلمانان بوسنیایی بیشتر است. 4 سال پیش سربرنیتسا اولین شهردار صرب خود را انتخاب کرد، ملادن گروجیکیچ (Mladen Grujičić) و با انتخاب او سخنان رسمی یک شبه تغییر کرد.

گروجیکیچ که یک معلم شیمی سابق 38 ساله است، وقت صحبت کردن درباره نسل‌کشی را ندارد. او در مصاحبه‌ای در دفترش واقع در مرکز شهر سربرنیتسا گفت: «هیچ صربی کشته شدن بی‌رحمانه بوسنیایی­‌ها را انکار نمی‌­کند اما نسل‌کشی به معنای نابودی عامدانه گروهی از مردم است. هیچ برنامه عامدانه‌ای برای کشتار مسلمانان بوسنیایی در اینجا وجود نداشته است.»

در زمان آغاز جنگ او 10 ساله بود. پدرش در دهکده‌ای نزدیک به سربرنیتسا کشته شد. گروجیکیچ بر این مسئله تاکید دارد که قربانیان به هر دو طرف درگیری تعلق داشتند.

با وجود اینکه دادگاه‌های بین‌المللی با توجه به شواهد، کشتار سربرنیتسا را نسل‌کشی اعلام کردند، گروجیکیچ معتقد است: «متاسفانه همه این دادگاه‌ها در مقابل صرب‌ها مغرضانه برخورد کردند و تنها به شکاف­ موجود بین مردم افزودند.»

او در تمام این سال‌ها حتی یک بار هم به مکان یادبود نسل­کشی سربرنیتسا قدم نگذاشته است در حالی که این محل تنها 5 دقیقه با شهرداری فاصله دارد.

نقش صرب کراینا در تطهیر ارتش صرب‌ها

نظرات او مشابه نظرات بیشتر سیاستمداران صرب در جمهوری صرب کراینا (Republika Srpska) است.

میلوراد دودیک یکی از اعضای شورای ریاست‌جمهوری بوسنی، نسل­‌کشی سربرنیتسا را یک «افسانه دروغین» خوانده است.

اخیرا مسئولان جمهوری صرب کراینا کمیسیونی را تشکیل داده­‌اند تا در مورد حوادث جولای 95 تحقیق کند. انتظار می‌­رود نتیجه این تحقیقات در راستای تطهیر جنایات ارتش صرب­‌های بوسنی باشد.

سرج برامرتز که در حدود یک دهه، یکی از اعضای دادگاه کیفری بین‌المللی لاهه بوده است، در این باره می‌­گوید: «حتی بدتر از تکذیب نسل‌کشی این است که تلاش کنند یک تاریخ جدید بنویسند.»

دادگاه بین‌المللی لاهه رادوان کاراتزیچ، رئیس‌جمهور صرب بوسنی و راتکو ملادیچ فرمانده ارتش صرب­‌های بوسنی را به نسل‌کشی، جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت محکوم کرده است. استیناف ملادیچ هنوز به پایان نرسیده است.

وقتی مدیحه‌سرای میلاشوویچ نوبل ادبیات گرفت

در طول سال‌های اخیر زیر سوال بردن وقوع نسل‌کشی در رسانه‌های صرب علاقه‌مندان بیشتری پیدا کرده است. اما آنچه نجات یافتگان را بیش از همه خشمگین کرد جایزه نوبل ادبیات سال گذشته برای پیتر هانکه نویسنده اتریشی بود.

هانکه در مراسم خاکسپاری میلاشوویچ مدیحه­‌ای برای او سروده بود و اظهارنظرهای بحث‌برانگیزی در راستای زیر سوال بردن نسل‌کشی سربرنیتسا داشت.

امیر سولجاگیچ که مسئول مرکز یادبود قربانیان در پوتوکاری، خارج از شهر سربرنیتسا است، می‌گوید: «من موافق ایستادن در مقابل فرهنگ نیستم اما اگر یک موضوع باشد که بتواند شما را متوقف کند آن موضوع انکار نسل‌‌‌‌‌کشی و سخنرانی در مراسم میلاشوویچ است.»

مرکز یادبود قربانیان در جایی بنا شده که مرکز فرماندهی نیروهای سازمان ملل بود اما در جولای 1995 در محافظت از مردمی که در سربرنیتسا - جایی که سازمان ملل آن را منطقه امن اعلام کرده بود- جمع شده بودند، شکست خورد.

تجربه تلخ زندگی نجات‌یافتگان در کنار جنایتکاران

سولجاگیچ که خود یکی از بازماندگان است، از سختی زندگی در مکانی می‌گوید که جنایت در آن رخ داده است. او داستانی تعریف می‌کند از زمانی که به عنوان یک روزنامه‌نگار در دادگاه لاهه حضور داشته است. سولجاگیچ شاهد حضور دو سرباز صرب به عنوان شاهد در دادگاه بود. آنها با نام‌های مستعار شهادت داده بودند و صورت‌ها و صدایشان تغییر داده شده بود.

اما با توضیحات این دو سرباز سولجاگیچ توانست به هویت واقعی آنها دست پیدا کند. او در مدرسه با هر دوی آنها هم‌کلاسی بود. سولجاگیچ احتمال می‌­دهد به دلیل شهادت در دادگاه بخشیده شده‌اند: «9 سال بعد در پارکینگ یک سوپرمارکت محلی یکی از آنها مرا دید و شناخت. جلو آمد و حالم را پرسید. هر دو در همین منطقه زندگی می‌کنند. با خودم گفتم: به او بگویم؟ بگویم که همه چیز را می‌دانم؟ اما چیزی نگفتم. هنوز هم گاهی آنها را می‌بینم.»

در شرایطی که نجات‌یافتگان و کسانی که مرتکب جنایت شده‌اند، در کنار هم زندگی می‌کنند و سیاست بر شکاف دامن می‌­زند، تصور التیام یافتن و آشتی و مصالحه دور از ذهن است.

کودکان صرب از تاریخ نسل‌کشی چیزی نمی‌دانند

حسن حسنویچ که برادر دوقلو و پدرش را در نسل­کشی سربرنیتسا از دست داده است، می‌گوید: «زمانی می‌توان درباره پیشرفت صحبت کرد که در اردوهای مدارس صرب، بچه‌ها را به محل یادبود قربانیان نسل‌کشی بیاورند.»

در مدارس همچنان جداسازی قومی وجود دارد. کلاس‌­های درس صرب‌ها و بوسنیایی‌ها در درس‌هایی همچون تاریخ جداست. در کتاب‌های تاریخ دانش‌آموزان بوسنیایی نسل‌کشی وجود دارد اما در کتاب‌های کودکان صرب خبری از آن نیست.

در مدارس ابتدایی سربرنیتسا معلمان تلاش می­‌کنند به هیچ وجه در مورد دوران جنگ صحبت نکنند. دراگی جوانوویچ مدیر مدرسه می‌­گوید: «حتی بزرگسالان هم در مورد جنگ صحبت نمی‌­کنند. وقتی ما کنار هم می‌­نشینیم از صحبت کردن در مورد این مسائل دوری می­‌کنیم. ما تلاش می‌­کنیم احساسات مردم را جریحه‌دار نکنیم و در حال حاضر نمی‌توانیم بدون جریحه‌دار کردن احساسات بچه‌ها در مورد این مسائل صحبت کنیم.»

و اگر کودکی بپرسد چرا چنین قبرستان بزرگی درست خارج از شهر سربرنیتسا وجود دارد او چه پاسخی خواهد داد: «تا به حال هیچ دانش­‌آموزی از من چنین سوالی نپرسیده است.»