فرار سرمایه‌های مشروع در انتقال نظارت شبکه نمایش خانگی از وزارت ارشاد به صداوسیما روی می‌دهد/ انتقال نظارت از وزارت ارشاد به سمت صداوسیما مسیری نیست که منجر به خوش‌بینی شود

اعتمادآنلاین| سحر آزاد- نظارت بر شبکه نمایش خانگی دعوایی ادامه‌دار شده که سامانه‌های نمایش درخواستی را نیز درگیر کرده است. مهدی یزدانی، مدیرعامل سابق موسسه رسانه‌های تصویری و رئیس هیات‌مدیره سامانه نمایش درخواستی «نماوا»، معتقد است انتقال نظارت بر شبکه نمایش خانگی از وزارت ارشاد به صداوسیما با توجه به اینکه تلویزیون نیز سازمانی سریال‌ساز است، مسیری خوش‌بینانه نیست هرچند او این نکته را هم قبول دارد که بحث محتوا به عنوان یکی از نکات مورد اختلاف بر سر نظارت بر شبکه نمایش خانگی باید اصلاح شود، اما نباید به این بهانه‌ها نظارت بر شبکه نمایش خانگی را به صداوسیما سپرد.

پس از واکنش‌های رسمی از سوی صداوسیما و وزارت ارشاد بر سر اعطای مجوز و نظارت بر شبکه نمایش خانگی و حتی ورود نمایندگان مجلس به این موضوع، با یزدانی که در یکی از بزرگ‌ترین سامانه‌های نمایش درخواستی (وی‌اودی) فعالیت می‌کند، صحبت کردیم.

نگرانی درباره محتوا

یزدانی با اشاره به گذشت نزدیک به 20 سال از فعالیت شبکه نمایش خانگی گفت: کارهای خیلی خوبی در این مدت تولید و توزیع شده است همان‌طور که آثار بد و متوسط هم داشته‌ایم. شبکه نمایش خانگی از ابتدا متکی بر بازار بوده؛ یعنی هیچ حمایت مالی‌ای از سوی وزارت ارشاد برای تولیدات شبکه نمایش خانگی انجام نمی‌شده است.

او درباره سازوکار فعالیت شبکه نمایش خانگی توضیح داد: شبکه نمایش خانگی بر اساس مقررات و قوانینی که هنوز هم موجود است طرح خود را به سازمان سینمایی می‌برد و مجوز می‌گرفت. بعد از ساخت هم پروانه نمایش برای اثرش صادر و سپس توزیع فیزیکی اتفاق می‌افتاد.

به گفته یزدانی، در سال‌های اخیر که پلتفرم‌های وی‌اودی فعال شدند، توزیع فیزیکی کم‌کم برای استفاده مردم و از نظر تولید پرهزینه شد و امنیت کمتری هم برای صاحبان آثار داشت، بار بازدید مردم از تولیدات شبکه نمایش خانگی به موسسات وی‌اودی منتقل شد.

یزدانی معتقد است نگرانی اصلی در یکی 2 دهه اخیر درباره محتوای تولید بوده، ضمن اینکه این محتوا با هنجارهای فرهنگی جامعه سازگار نیست.

صداوسیما در قامت رقیب

او در ادامه درباره نظارت صداوسیما بر شبکه نمایش خانگی عنوان کرد: صداوسیما خودش را متولی چنین نمایشی می‌داند و می‌گوید سریال‌سازی تخصص و حرفه ماست، اما چند اشکال و ابهام در این مورد به وجود آمده است؛ سازمان صداوسیما هم مصرف‌کننده و تولیدکننده سریال است پس قاعدتاً در قامت رقیب وارد می‌شود و آنچه را که خودش نمی‌پسندد و در این دایره رقابت نمی‌تواند تحمل کند طبیعی است که حذف کند، بنابراین نگرانی دست‌اندرکاران، بحث سرمایه‌گذاری در فرهنگ است.

به گفته یزدانی، اقتصاد فرهنگ و هنر یا سرمایه‌گذاری در فرهنگ و هنر آخرین انتخاب یک سرمایه‌گذار است چون قبل از آن حوزه‌هایی مانند صنعت، کشاورزی، خدمات و... برای سرمایه‌گذاری در دسترس‌تر هستند و امکان بازگشت سرمایه در آنها میسرتر است. بنابراین هر سرمایه‌ای که جذب اقتصاد فرهنگ و هنر می‌شود باید خیلی تحت مراقبت قرار گیرد.

او سپس به رابطه سرمایه‌گذاری و انتقال نظارت- بر شبکه نمایش خانگی- به صداوسیما اشاره کرد: نگرانی دست‌اندرکاران تولید و سینما این است که با این انتقال با یک تجربه جدید مواجه می‌شویم و قاعدتاً صداوسیما جایی نیست که هزینه کند و ما سریالی بسازیم که نمایش آن در شبکه‌های تلویزیونی ممکن نباشد. سرمایه بخش خصوصی هم با ابهام، اما و اگر و تغییر سلیقه وارد این معرکه نمی‌شود. پس آنچه در این کشمکش احساس می‌کنم این است که یک فرار سرمایه‌های مشروع اتفاق می‌افتد که با مباحث کلان اقتصادی که امروز در کشور مطرح است خیلی سازگار نیست.

یزدانی در توضیح بیشتر این موضوع گفت: آنچه در این کشمکش‌ها نگران‌کننده است خارج شدن سرمایه بخش خصوصی و تک‌سلیقه شدن است وگرنه صداوسیما تولیدات خود را داشته و خواهد داشت. امکانی فراهم شده است که می‌تواند حدود 70، 80 درصد اعضای خانه سینما را مشغول به کار کند. ضمن اینکه اگر همین‌طور پیش برویم، به آموزش و نیروهای بیشتری نیاز داریم. اگر بخواهیم 700 یا 800 عنوان فیلم سالانه برای حیات طبیعی پلتفرم‌ها داشته باشیم باید حداقل هشت هزار نفر اضافه شوند. آنچه من می‌بینم در واقع اقتصاد فرهنگ و هنر، سینما و شبکه نمایش خانگی است که به شدت در این نقل و انتقال آسیب می‌بیند.

پیش‌بینی نشدن پرداخت خسارت به شبکه نمایش خانگی

رئیس هیات‌مدیره سامانه نمایش درخواستی نماوا در بخش دیگری از این گفت‌وگو درباره تفاوت حمایت از آثار سینمایی و شبکه نمایش خانگی اظهار کرد: در حوزه سینما طی 37، 38 سال گذشته هر فیلمی که از نظر تجاری با شکست مواجه شده از جانب سازمان سینمایی و وزارت ارشاد حمایت شده است؛ به این معنا که اگر فیلمی بر اساس شرایط تعیین‌شده و به هر دلیلی در اکران موفق نبوده است، مورد حمایت قرار گرفته و حقوق آن خریداری شده است. فیلمساز هم اگر می‌توانسته، کار بعدی‌اش را شروع کرده است.

او با گفتن اینکه در شبکه نمایش خانگی وزارت ارشاد چنین حمایتی انجام نداده است افزود: اگر مردم از کاری استقبال نکردند، آن سریال از صحنه خارج شد و مسئولیتی هم برای دولت نداشت. حالا در نظر بگیرید چنین تجربه‌ای بخواهد به صداوسیما برود.

یزدانی ادامه داد: اگر فرض بگیریم صداوسیما می‌خواهد به محصولی مجوز بدهد- هرچند در اصلش هم تشکیک کرده‌ام و فکر می‌کنم در آن رقابت چنین اجازه‌ای داده نمی‌شود، اما به هر حال فرض بگیریم مجوزی از سوی صداوسیما داده شود- از آن طرف اثر پربازدیدی نیز از سوی شبکه نمایش خانگی نمایش داده شود که همزمان صداوسیما سریال پربیننده‌ای نداشته باشد، اولین کار صداوسیما این است که چون خودش مجوز داده، پس پیشنهاد می‌دهد سریال در شبکه‌های صداوسیما نمایش داده شود و با این کار اجازه داده نمی‌شود آن اثر به طور طبیعی نمایش داده شود، فروش کند و آنچه در قوانین بازار حاکم است برای آن طی شود.

یزدانی سپس به تبعات اقتصادی این جریان پرداخت: حالا تولیدی اتفاق بیفتد و به هر دلیلی نمایش آن سریال یا فیلم امکان‌پذیر نباشد، پیش‌بینی نشده است که صداوسیما خسارتی پرداخت خواهد کرد. در صورتی که در رفتار وزارت ارشاد برای فیلم‌ها در بحث اقتصاد سینما چنین تجربه‌ای وجود داشته است. اگر فیلمی مثل «رستاخیر» ساخته شد اما به هر دلیلی نمایش آن ممکن نبود، خسارت از سوی وزارت ارشاد پرداخت می‌شد یا اگر بازیگری در فیلمی بازی کرده بود که بعداً کشف حجاب کرد یا مشکلات دیگری پیدا کرد و امکان نمایش آن فیلم نبوده، سازمان سینمایی خسارت فیلم را به این دلیل که خارج از اراده سازندگان بوده، پرداخت کرده است.

به گفته او در این باره می‌توان مثال‌های زیادی زد و این رفتار را اقتصاد سینما تجربه کرده است، به همین دلیل موضوع اقتصاد سینما و سرمایه‌گذاری حساس است و باید نگران بود که فرار سرمایه اتفاق نیفتد.

پول‌های کثیف

یزدانی از سویی ورود پول‌های کثیف و پولشویی به شبکه نمایش خانگی را یکی از موضوع‌های مطرح‌شده در سال‌های اخیر در این حوزه ذکر کرد: ذات سینما بزرگنمایی است. برای کسی که بخواهد پولشویی کند بدترین کار این است که بخواهد پولش را وارد سینما کند. حالا به فرض که عده‌ای برای پولشویی وارد این حوزه شوند. ما به عنوان دست‌اندرکاران تولید و اقتصاد این صنعت می‌گوییم هر سرمایه‌ای که بیاید باید غنیمت شمرده شود. اگر سرمایه کثیفی وجود دارد، قوه قضائیه باید به آن رسیدگی کند، مستندات به این قوه ارائه شود و رأی و نظر نهاد قوه قضایی نیز برای همه فصل‌الخطاب است.

افزایش دستمزدها

یزدانی افزایش دستمزدها را از جمله ایراداتی برشمرد که به شبکه نمایش خانگی وارد می‌شود: این ایراد را دوستان صداوسیما هم بیان کرده و گفته‌اند که قیمت تمام‌شده تولید در صداوسیما از شبکه نمایش خانگی کمتر است. اتفاقاً پول شبکه نمایش خانگی مربوط به بخش خصوصی است که قیمت تمام‌شده برایش اهمیت دارد. چون مدت بیشتر تولید یک اثر برای بخش خصوصی هزینه است. اگر شبکه نمایش خانگی قراردادی را با بازیگری منعقد کرده است که ماهی 100 میلیون تومان پرداخت کند، ممکن است قرارداد همان بازیگر در تلویزیون ماهی 40 میلیون تومان باشد؛ حال آنکه طول پروژه در شبکه نمایش خانگی حداکثر سه چهار ماه است اما در تلویزیون ممکن است 12 یا 16 ماه طول بکشد که آن هم به ساختار بروکراتیکی که در پرداخت‌ها وجود دارد برمی‌گردد.

او همچنین درباره تفاوت دیگر شبکه نمایش خانگی با تلویزیون در این بخش عنوان کرد: وقتی سریالی در تلویزیون ساخته می‌شود همان موقع هزینه و تمام می‌شود در حالی که در شبکه نمایش خانگی وقتی سریال ساخته می‌شود سرمایه‌گذار تازه نگران بازگشت سرمایه است و این موضوع تفاوت بقای طبیعی در این ساحت و بقای طبیعی در آن ساحت است.

با این حال به گفته یزدانی، تفاوت در پرداخت دستمزدها یا قیمت تمام‌شده ساخت اثر موضوع لاینحلی نیست و می‌توان با صنوف مختلف توافق کرد که حق کف برای تولید، عوامل فیلم، بازیگران، مولفان و... تعیین شود و بر اساس آن هر کسی تخلفی کرد، پاسخگو باشد.

او سپس به تلاش برای تشخیص ورود پول‌های مشکوک به شبکه نمایش خانگی اشاره کرد: در اصلاحاتی که طی سال‌های گذشته اتفاق افتاده، شورای پروانه ساخت سختگیری درباره سرمایه‌های مشکوک را شروع کرده است. ضمن اینکه ما با یکسری پلتفرم‌ سروکار داریم که قانوناً تاسیس شده‌اند، به نهادهای نظارتی پاسخگو هستند و سازمان مالیاتی بر آنها نظارت دارد. نهادهای ناظر قانونی دیگری نیز بر اینها نظارت می‌کنند. پس جلوی دغدغه اولیه که پولشویی در شبکه نمایش خانگی وجود دارد و باید آن را تعطیل کنیم گرفته شده است و سرمایه‌های مشکوکی وجود ندارد. اگر هم سرمایه مشکوکی وارد شود، اهالی سینما و رسانه به سرعت واکنش نشان می‌دهند تا منبع آن مشخص شود.

اصلاح در محتوا

مدیرعامل سابق موسسه رسانه‌های تصویری سومین ایرادی را که درباره شبکه نمایش خانگی گفته می‌شود محتوای ارائه‌شده عنوان کرد:‌ در خصوص محتوا اشکال داریم. دیکته نوشته‌نشده غلط ندارد. مگر همه محتواهایی که تلویزیون پخش می‌کند آن هم با این وسعت مخاطب قابل دفاع هستند؟ همان‌طور که همه آثار شبکه نمایش خانگی قابل دفاع نیستند و باید به مرور اصلاح صورت گیرد.

او ادامه داد: باید ببینیم رفتار مخاطبان‌مان چیست. اگر همه برنامه‌ها را در قالب صداوسیما ببریم، آیا با افزایش مخاطب صداوسیما روبه‌رو می‌شویم؟ اصلاً این‌طور نیست. باید ببینیم چه برنامه‌هایی تولید کنیم که وقت مردم را با برنامه‌های داخلی و محلی که در داخل کشور اشتغال ایجاد می‌کنند پر کنیم. اگر مردم برنامه‌های ماهواره را ببینند نفع اقتصادی به داخل کشور نمی‌رسد و ایجاد اشتغال رخ نداده است در حالی که مردم می‌توانند بنا بر علایق خود تلویزیون ببینند و در وقت اضافه‌شان هم از شبکه نمایش خانگی استفاده کنند.

یزدانی اضافه کرد: شبکه نمایش خانگی نیز باید به سمت اصلاح برود اما این قطعاً راه مناسبی نیست که نظارت را از وزارت ارشاد بگیرند و به صداوسیما بدهند. اگر نسبت به محتوا انتقاد داریم، نه سختگیرانه‌تر بلکه منطقی‌تر جلوی تولید محصولات بی‌کیفیت را بگیریم. وقتی استانداردها را رعایت کنیم دیگر سلیقه مدیران اعمال نمی‌شود. البته آن وقت باید پشت نهاد صادرکننده مجوزها نیز بایستیم.

حمایت نشدن اکران‌های آنلاین از سوی صداوسیما

در بخش دیگری از این گفت‌وگو درباره میزان مخاطب پلتفرم‌ها از یزدانی پرسیدیم. به گفته او مجموع پلتفرم‌ها بازاری حدود 2 میلیون بیننده دارند، در حال حاضر هم نزدیک به صد پلتفرم از صداوسیما مجوز گرفته‌اند که در زمینه‌های مختلف فعالیت می‌کنند.

رئیس هیات‌مدیره سامانه نمایش درخواستی نماوا پس از آن درباره تعامل صداوسیما با پلتفرم‌ها گفت: وقتی می‌گوییم 2 میلیون در واقع باید تعداد سه میلیون بیننده شود، اما باید ببینیم صداوسیما از این سه میلیون بیننده خوشحال می‌شود یا ناراحت. قاعدتاً بر اساس منطق کلان و نه به عنوان رقیب، باید خوشحال باشد. صداوسیما قدرت اجرایی، مالی و سیاسی زیادی دارد و اگر همه پلتفرم‌ها با هم جمع شوند باز هم نمی‌توانند با یکی از شبکه‌های صداوسیما رقابت کنند. اساساً رقابت پایداری نمی‌تواند وجود داشته باشد.

یزدانی در پاسخ به این سوال که تعامل با صداوسیما چگونه می‌تواند باعث جذب بیشتر مخاطب داخلی شود اظهار کرد: ما می‌گوییم صداوسیما بر اساس آماری که می‌دهد، مخاطب چند 10 میلیونی دارد پس بیاید و از شبکه نمایش خانگی حمایت کند؛ مثلاً بگوید ما مشکل محتوا داریم بیایید مشورت کنیم تا با محصولات خارجی رقابت کنیم. وقتی سریال پربیننده‌ای در تلویزیون پخش می‌شود ما خوشحال می‌شویم چون متوجه سلیقه مردم می‌شویم و می‌فهمیم چه سریالی تولید کنیم که سود بیشتری داشته باشد.

یزدانی در توضیح بیشتر مشکلات تعامل با صداوسیما، به وضعیت اخیر اکران‌های آنلاین و تبلیغ آگهی فیلم‌ها در تلویزیون اشاره کرد: صداوسیما باید صریح بگوید از افزایش تعداد مخاطب ما خوشحال می‌شود یا نه. به نظر می‌آید خوشحال نمی‌شود. مثال آن به هفت هشت ماه اخیر برمی‌گردد که نشان می‌دهد چرا نمی‌توانیم به صداوسیما اعتماد کنیم. این مثال را نه به عنوان مدیر نماوا بلکه به عنوان عضوی از جامعه صنفی‌مان مطرح می‌کنم.

او سپس به شرح این ماجرا پرداخت: در دوره‌ای تیزر فیلم‌ها در شبکه «جم» (یکی از شبکه‌های فارسی‌زبان ماهواره‌ای) پخش می‌شد و این کار خوبی نبود چون تیزر فیلم‌هایمان در شبکه‌هایی پخش می‌شد که قبول‌شان نداریم و هنجارهای فرهنگی ما را رعایت نمی‌کنند. میان صداوسیما و وزارت ارشاد توافق شده بود که برای جلوگیری از این موضوع، صداوسیما برای تیزر فیلم‌های سینمایی تسهیلاتی فراهم کند.

مدیرعامل سابق موسسه رسانه‌های تصویری ادامه داد: پخش فیلم‌ها در شبکه جم قطع شد، صداوسیما از فیلم‌های سینمایی حمایت کرد، افزایش فروش پیدا شد، رونق ایجاد و مخاطب بیشتر شد؛ اما از ابتدای امسال تاکنون 15 فیلم پخش کرده‌ایم که صداوسیما تبلیغ آنها را پخش نکرده است در حالی که اصلاً لازم نبود پلتفرم‌ها را تبلیغ کند بلکه خود فیلم‌ها مهم بودند. تنها فیلمی که تبلیغش پخش شد «عروج» بود که آن هم در باکس‌های غیرتجاری پخش شد، اما ببینید چقدر تبلیغ محصولات مختلف دیگر وجود داشته است.

یزدانی در پاسخ به این پرسش که آیا صداوسیما به صورت مشخص می‌گوید آگهی فیلم‌ها را پخش نمی‌کند گفت: رسماً چنین حرفی نمی‌زنند و ممکن است الان هم بپرسید بگویند، ما پخش می‌کنیم، اما اینکه چطور پخش می‌شود مشخص نیست چون به هر حال باید تاثیر آن را روی تعداد مخاطب‌هایمان ببینیم در حالی که چنین تاثیری نگذاشته است.

او سپس به مورد دیگری اشاره کرد: یکی از پلتفرم‌ها سریال «گاندو» را همزمان با تلویزیون پخش می‌کرد و به بیننده صداوسیما هم آسیبی نمی‌رسید چون اگر کسی بخواهد در پلتفرم این سریال را ببیند باید هزینه کند در حالی که در صداوسیما رایگان می‌بیند، اما صداوسیما اجازه نداد این سریال حتی با چند ساعت تاخیر در پلتفرم‌ها پخش شود. وقتی چنین می‌شود خود من به عنوان عضوی از جامعه صنفی‌ام چگونه باید به صداوسیما اعتماد کنم؟

رقابت با شبکه‌های هامواره‌ای

پس از آن یزدانی بار دیگر به سراغ بحث اقتصادی شبکه‌های نمایش خانگی رفت و گفت که اگر قرار است نمایندگان مجلس قانونی را در این زمینه اصلاح کنند، باید ضمانت‌های اجرایی وجود داشته باشد تا به اشتغال، سرمایه‌گذاری و امنیت سرمایه‌گذاری توجه شود.

به باور او، این درست نیست که چون با دولت مشکل داریم یا سلیقه‌اش را نمی‌پسندیم، نظارت بر شبکه نمایش خانگی را از وزارت ارشاد بگیریم و به صداوسیما بدهیم.

یزدانی در ادامه مورد دیگری را مطرح کرد: گفته می‌شود 90 درصد آسیب‌های اجتماعی متاثر از سریال‌های شبکه نمایش خانگی است. این جمله بارها گفته شده است اما چرا نمی‌گوییم بخشی از این آسیب‌ها می‌تواند ازصداوسیما باشد؟ کل سریال‌هایی که پلتفرم‌ها پخش کرده‌اند 20 سریال بوده در حالی که صدها سریال از صداوسیما پخش می‌شود. وقت پاسخگویی که می‌رسد به سراغ نقش شبکه‌های نمایش خانگی در افزایش آسیب‌های اجتماعی می‌رویم؟

او اضافه کرد: اگر شبکه نمایش خانگی را تعطیل کنیم، کسی هست که بگوید با کاهش آسیب‌های اجتماعی روبه‌رو خواهیم شد؟ می‌گوییم بحث ما اقتصادی، سرمایه‌گذاری و رقابت با شبکه‌های ماهواره‌ای است. سرمایه‌گذار و توزیع‌کننده در شبکه نمایش خانگی شناسنامه دارد و توزیع‌کننده پاسخگو است. در حالی که وقتی تماشاچی به دیدن سریال اسپانیایی یا آمریکایی عادت کند، سخت است که دوباره به سمت سریال‌های خودمان برگردد.

رئیس هیات‌مدیره سامانه نمایش درخواستی نماوا صحبت‌هایش را با تاکید دوباره بر نقش حمایت از شبکه‌های نمایش خانگی برای جذب مخاطب داخلی پایان داد: اگر صداوسیمای ما در رقابت با شبکه‌های خارجی موفق بود، این همه آنتن ماهواره در ساختمان‌هایمان وجود نداشت چون مردم برای سرگرمی نیازی به ماهواره نمی‌دیدند. حالا یک روزنه‌ای به وجود آمده است که باید از آن مراقب شود تا جلوی برنامه‌هایی را که با هیچ کدام از هنجارهای فرهنگی ما سازگار نیست گرفته شود. باید اصلاحات در شبکه نمایش خانگی صورت گیرد و کار پیش برود، اما مسیر انتقال نظارت از وزارت ارشاد به سمت صداوسیما مسیری نیست که منجر به خوش‌بینی شود.