«اعتمادآنلاین» از معضل اساسی سینمای ایران در سال‌های اخیر گزارش می‌دهد:
قاچاق فیلم‌های سینمایی؛ داستان تکراری اکران‌ها
اکران آنلاین به عنوان راهی برای نمایش فیلم‌ها و کمک به صنعت سینما در دوران کرونا مطرح شد، با این حال مشکل قاچاق فیلم نیز به موازات آن تشدید شد و نسخه کپی بعضی از فیلم‌ها به فاصله چند ساعت بعد از اکران آنلاین در فضای مجازی و کانال‌ها قرار گرفت که تازه‌ترین نمونه آن «سازهای ناکوک» به کارگردانی علی حضرتی است.
اعتمادآنلاین| هنوز بیش از یک ماه از سروصدایی که انتشار نسخه قاچاق فیلم «خرس» به راه انداخت نمی‌گذرد که فیلم «سازهای ناکوک» نیز ساعاتی پس از آغاز اکران آنلاین قاچاق شد تا داستان تکراری قاچاق فیلم در سینمای ایران بار دیگر به عنوان پرونده‌ای مفتوح به جریان بیفتد.
فیلم «سازهای ناکوک» به کارگردانی علی حضرتی تازه‌ترین اثری است که می‌توان آن را به فهرست قاچاق فیلم‌های سینمای ایران اضافه کرد.
این فیلم اکران آنلاین خود را از 30 مهر آغاز کرد، اما ساعاتی پس از آن قاچاق شد با این حال به گفته فرشته طائرپور، تهیه‌کننده فیلم، «سازهای ناکوک» در همان 24 ساعتی که توانسته از غارت بازار قاچاق در امان بماند حدود سه هزار خریدار داشته است.
طائرپور در متنی با عنوان «فیلم‌هایی که به تاراج می‌روند و سینمایی که می‌سوزد» که در ایسنا منتشر شد نوشت: «فیلم‌های جدید سینمایی که با محرومیت از نمایش در سالن‌های سینما، قرارست از طریق اکران آنلاین به دست مخاطب برسند و صرفا با خرید یک بلیط 20هزارتومانی تا 8 ساعت در اختیار وی و خانواده‌اش باشند، به همت بازار قاچاق در کمتر از 24 ساعت وارد کانال‌های اینستاگرامی و تلگرامی می‌شوند تا ظاهرا به رایگان- اما در عمل با هزینه اینترنت بیش از 20هزارتومان برای مشتری- دیده شوند و این تنها راه تنفس را هم بر سینمای آسیب‌دیده و فیلم‌های آماده نمایش ایرانی ببندند... و سپس باز در کمتر از 24 ساعت سر از آنتن شبکه‌های فارسی زبانی دربیاورند که سال‌هاست با نمایش غیرقانونی آثار سینمای ایران، جلب مخاطب می‌کنند؛ همان شبکه‌هایی که اگر چند ثانیه از تبلیغ همان فیلم را نشان بدهند، تهیه‌کننده‌اش به دادگاه رسانه احضار می‌شود.»
این تهیه‌کننده در بخشی از متن خود پیشنهادی نیز مطرح کرد: «با ایجاد هشتگ «یاور سینمای ایران باشیم» از علاقمندان به فرهنگ و هنر ایرانی و به ویژه سینمای ایران، یاری می‌طلبیم و از آنها می‌خواهیم که با خرید بلیط، قانونی فیلم ببینند.»
قاچاق یک فیلم توقیف‌شده
سینمای ایران کمی بیش از یک ماه قبل نیز ماجرای دیگری را درباره قاچاق فیلم از سر گذراند. این ماجرا مربوط به فیلم «خرس» به کارگردانی خسرو معصومی و تهیه‌کنندگی جواد نوروزبیگی بود که در سال 1390 ساخته و در سی‌امین جشنواره فیلم فجر نمایش داده شد و سیمرغ بلورین بهترین صداگذاری برای محمدرضا دلپاک و سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد برای فرهاد اصلانی را دریافت کرد.
البته بعد از آن توقیف شد و با وجود پیگیری‌های کارگردان در نزدیک به یک دهه، توضیح مشخصی درباره دلایل توقیف فیلم از سوی مدیران سینمایی ارائه نشد تا اینکه در شهریور امسال در سایت «یوتیوب» به صورت قاچاق منتشر شد و این بار واکنش‌هایی که انتشار نسخه قاچاق یک فیلم به دنبال داشت ماجرای پرحاشیه‌تری را به کارنامه قاچاق در سینمای ایران اضافه کرد.
بنیاد سینمایی فارابی به عنوان مالک اصلی این فیلم ساعتی پس از انتشار خبر قاچاق فیلم متنی را برای رسانه‌ها ارسال کرد: «فیلم سینمایی «خرس» (نسخه فارسی بدون زیرنویس) از سوی کانالی با نام «شکوفا فیلم» به طور غیرقانونی روی یوتیوب بارگذاری شده و طی روزهای 8 و 9 شهریور تاکنون بیش از 19 هزار بیننده داشته است.
بنیاد سینمایی فارابی به عنوان مالک فیلم، در اولین اقدام ضمن ارسال ایمیل رسمی به یوتیوب، خواستار توقف نمایش و حذف فیلم «خرس» در این پلتفرم جهانی شد. بنیاد فارابی تلاش دارد تا با ارائه اسناد حقوقی مرتبط به فیلم، هرچه سریع‌تر از پخش و نمایش غیرقانونی فیلم جلوگیری شود.»
در ادامه چنان‌که «مهر» گزارش داد، جواد نوروزبیگی در مقام تهیه‌کننده وارد میدان شد و داریوش بابائیان را به عنوان مدیر «شکوفا فیلم» و پخش‌کننده فیلم «خرس» متهم به انتشار غیرمجاز نسخه باکیفیت این فیلم در فضای مجازی کرد.
در مقابل داریوش بابائیان، مدیر شرکت پخش «شکوفا فیلم»، در واکنش به این صحبت گفت: «اخیراً من مصاحبه‌ای داشتم و درباره پروانه ساخت‌های متعددی که برای جواد نوروزبیگی صادر می‌شود صحبت کردم. من در آن مصاحبه به قضیه پولشویی هم اشاره‌ای داشتم. متاسفم که آقای نوروزبیگی حالا به منظور انتقام‌جویی این اتهام را علیه بنده مطرح می‌کند، این در حالی است که فیلم «خرس» نه به دفتر من ارتباطی دارد نه کپی آن در اختیار من بوده است. اگر قرار بود اینگونه توزیع شود مسلماً خیلی زودتر این اتفاق رخ می‌داد.»
بهتی که خود کارگردان هم دچارش شد
اگر کمی به عقب‌تر برگردیم، در خردادماه سال جاری ماجرای قاچاق فیلم برای «بهت» یکی دیگر از فیلم‌های اکران آنلاین نیز روی داد. عباس رافعی، کارگردان فیلم سینمایی «بهت»، در واکنش به این موضوع به «مهر» گفت: «وقتی این موضوع را متوجه شدم، بهت‌زده شدم. خیلی عجیب است. یعنی نمی‌شود امنیت این رسانه به گونه‌ای بالا برود که فیلم به این سرعت قاچاق نشود؟»
این در حالی است که 2 ماه پیش از آن همین اتفاق برای فیلم «خروج» ابراهیم حاتمی‌کیا روی داد که واکنش کانون کارگردانان سینمای ایران را برانگیخت.
کانون کارگردانان سینمای ایران در نامه‌ای خطاب به حسین انتظامی رئیس سازمان سینمایی نوشت: «متأسفانه هنوز کپی رایت و حق مالکیت آثار فرهنگی-هنری و به خصوص محصولات تصویری توسط نهادهای اجرایی و نظارتی چندان و به طور جدی به رسمیت شناخته نشده و با سارقان آثار و اموال صاحبان این آثار برخورد ضروری و سخت قانونی نمی‌شود. تا زمانی که شرایط اینگونه باشد و ستاد صیانت از محصولات فرهنگی از حالت «فرمایشی» به «اجرایی» درنیاید، وضعیت همین خواهد بود و سرمایه‌های مادی و معنوی دست‌اندرکاران سینما به سادگی و به سرعت غارت خواهد شد.»
از ضبط فیلم روی پرده تا انتشار در کانال‌های تلگرامی
شکل اولیه قاچاق فیلم‌ها در روزهایی که هنوز فضای مجازی گسترش پیدا نکرده بود، ضبط کردن فیلم از روی پرده سینما و ارائه آن روی دی‌وی‌دی‌ها در خیابان‌ها با قیمتی ارزان‌تر و البته کیفیتی پایین‌تر بود، اما بعد از آن نوع دیگری از قاچاق هم آمد که روی فیلم عبارت «نسخه بازبینی‌شده» نوشته شده و حاکی از این بود که این نسخه از جایی در وزارت ارشاد خارج شده است.
این روزها هم با گسترش پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های مختلف در فضای مجازی، نسخه قاچاق‌شده فیلم‌ها در شبکه‌های تلگرامی نیز منتشر می‌شود و حتی در شبکه‌های ماهوارهای فارسی‌زبان دست به نمایش فیلم‌ها یا سریال‌های در حال نمایش می‌زنند.
البته باید به این موضوع هم اشاره کرد که به موازات افزایش قاچاق فیلم‌ها و اعتراض اهالی سینما، اقدام‌های مقطعی نیز صورت گرفت. به عنوان نمونه مرداد 95 سید مصطفی ابطحی مدیرعامل موسسه رسانه‌های تصویری و دبیرکل ستاد صیانت و مبارزه با تکثیر و عرضه غیرمجاز آثار سینمایی و سمعی و بصری در آن زمان گفت: «از ابتدای سال گذشته با تشکیل ستاد صیانت در سازمان سینمایی و با همکاری قوه قضائیه و نیروی محترم انتظامی، عملیات گسترده‌ای برای ناامن کردن فضا برای قاچاقچیان محصولات سمعی و بصری در شهر تهران آغاز شد و تاکنون به کشفیات بزرگی دست پیدا کرده‌ایم.»
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش توضیح داد کارخانجاتی که در شهر تهران نیستند و در استان‌های همجوار قرار دارند محصولات غیرمجاز را تولید می‌کنند و خواستار همکاری دستگاه‌های مربوطه برای بازرسی از این کارخانجات شد.
البته یکی 2 سال بعد از تشکیل این ستاد از فعالیت‌های آن خبرهای زیادی به گوش نمی‌رسید تا خرداد امسال که خبر تشکیل کارگروه مبارزه با سرقت و قاچاق فیلم‌های سینمایی منتشر شد.
قرنطینه و افزایش سرعت قاچاق فیلم
در واقع تشکیل این کارگروه زمانی اهمیت دوچندان یافت که از اسفند سال 98 که به دنبال شیوع و گسترش ویروس کرونا سالن‌های سینما به مدت چهار ماه تعطیل شدند، اکران آنلاین به عنوان راهی برای نمایش فیلم‌ها و کمک به صنعت سینما مطرح و اجرایی شد. با این حال مشکل قاچاق فیلم نیز به موازات اکران آنلاین تشدید شد و نسخه کپی بعضی از فیلم‌ها به فاصله چند ساعت بعد از اکران آنلاین در فضای مجازی و کانال‌ها قرار می‌گرفت.
هرچند این موضوع منحصر به ایران نبود. طبق گزارشی که «ایرنا» در اردیبهشت امسال منتشر کرد، بر اساس برآوردهای سال گذشته مرکز سیاست جهانی نوآوری، دانلود غیرقانونی فیلم در جهان سالانه دست‌کم 29.2 میلیارد دلار به اقتصاد آمریکا ضرر می‌زند.
البته این برآوردها به دوره‌ای بازمی‌گردد که هنوز همه‌گیری کرونا استفاده کاربران از سایت‌های دانلود غیرقانونی فیلم را تا این اندازه بالا نبرده بود؛ چراکه طبق آمار جدید منتشرشده از شرکت تکنولوژی میوزو (Muso) در پایگاه خبری سی‌ان‌بی‌سی، میزان بازدید مردم آمریکا از سایت‌های انتشار غیرقانونی فیلم، در هفته پایانی ماه مارس (12-6 فروردین 99) در مقایسه با هفته پایانی ماه فوریه (10-4 اسفند 98) 43 درصد افزایش یافته است.
در بیانیه این شرکت به این موضوع اشاره شده بود که افزایش بی‌سابقه در بازدید از سایت‌های انتشار غیرقانونی فیلم در هفته پایانی ماه مارس نشان می‌دهد هرچه کشورهای بیشتری قوانین قرنطینه خانگی را اعمال می‌کردند، تقاضا برای بازار نشر غیرقانونی فیلم‌ها نیز به طور تصاعدی افزایش می‌یافت.
همان‌طور که اشاره شد، در ایران نیز به دنبال افزایش نسخه قاچاق فیلم‌هایی که در اکران آنلاین نمایش داده می‌شوند، کارگروه مبارزه با سرقت و قاچاق فیلم‌های سینمایی تشکیل شد.
سیدغلامرضا موسوی، دبیر شورای عالی تهیه‌کنندگان سینمای ایران، در خردادماه امسال درباره تشکیل کارگروه مبارزه با سرقت و قاچاق فیلم‌های سینمایی گفت: «در پی نمایش فیلم‌ها به صورت آنلاین، سرقت فیلم در فضای مجازی به شکل غیرقابل قبولی افزایش یافته است. به گونه‌ای که ظرف کمتر از 2 تا 6 ساعت فیلم‌ها دانلود و به نمایش غیرقانونی درمی‌آید. اغلب دانلودکنندگان هم صرفاً تماشاگران معمولی نیستند بلکه افرادی هستند که با این دانلودها و ارائه به تماشاگران علاقه‌مند، کاسبی پرسودی به زیان تهیه‌کنندگان راه انداخته‌اند.»
مشکل سایت‌های داخلی
یک ماه بعد در تیرماه، محمد احمدی تهیه‌کننده و دبیر کارگروه مبارزه با سرقت و قاچاق فیلم‌های سینمایی درباره ماحصل جلساتی که در این کارگروه برگزار شده است به هنرآنلاین گفت: «با دوستان یکسری از سایت‌های غیرقانونی را که در این زمینه فعالیت می‌کردند شناسایی کردیم و فهرستی از آنها را در اختیار پلیس قرار دادیم. همچنین فهرستی از کانال‌های تلگرامی و صفحات اینستاگرامی و حتی گوگل آماده کردیم و با حقوقدانان وارد مذاکره شدیم تا بدانیم حق و حقوق تهیه‌کنندگان در شرایط اینچنینی چگونه است و از چه راه‌هایی می‌توانند شکایت کرده و آن را به نتیجه برسانند.»
او همچنین در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان جلوی سایت‌هایی مانند یوتیوب را که اقدام به نمایش آثار ایرانی به شکل غیرقانونی می‌کنند گرفت گفت: «قدم اول را برای سایت‌های داخلی برداشتیم و قدم بعدی یوتیوب است که چندین شرکت برای آن اعلام آمادگی کردند تا ما بتوانیم رایت فیلم را با قوانین موجود در اختیارشان قرار دهیم و این اتفاق به شکل قانونی رخ دهد، و چنانچه فیلمی غیرقانونی روی خروجی رفت در صورت نیاز، آنها به عنوان نماینده قانونی ما اقدامات لازم را انجام دهند چراکه به دلیل پرداخت وجه و به دلیل حفظ منافع خود، به شکل قانونی می‌توانند کل سایت‌هایی را که اقدام به عرضه غیرقانونی کرده‌اند مسدود کنند.»
احمدی سپس به مشکل جلوگیری از قاچاق فیلم در سایت‌های داخلی اشاره کرد: «در داخل مشکلات بسیاری داریم چراکه اغلب مدیران سایت‌ها در شهرستان‌ها هستند و در آنجا فعالیت می‌کنند و پیدا کردن آنها سخت است، اما پلیس فتا انرژی لازم را گذاشته تا در این زمینه همکاری لازم را با ما داشته باشد.»
این تهیه‌کننده در بخشی از این گفت‌وگو به موضوع پایین بودن میزان جریمه فرد مجرم نیز پرداخت: «جریمه این دست اقدامات بسیار سبک است و اگر مدیر سایتی را که غیرقانونی این کار را انجام می‌دهد دستگیر کنند، به دلیل اینکه جریمه بسیار پایینی برایش در نظر گرفته شده است و سودی که او از این کار به دست می‌آورد دوباره به سراغ همین کار رفته و آن را در جایی دیگر دنبال می‌کند. باید ابتدا جریمه‌ها سنگین شوند تا افراد تمایلی به این کار نداشته باشند و کپی‌رایت را نیز پیگیری کنند.»
زمان‌بر بودن
احسان عمرانی، معاون اجرایی «فیلیمو» که به همراه «نماوا» یکی از پلتفرم‌های پربازدید برای اکران انلاین فیلم‌ها به خصوص در ماه‌های گذشته بوده، خردادماه امسال در پاسخ به این پرسش که چرا نمی‌توان به مشکلات قاچاق فیلم رسیدگی قانونی و ریشه‌‌ای کرد به «شرق» گفت: «ما به کمک چند گروه حقوقی و قضایی و با کمک تمام امکاناتی که در ایران وجود دارد، فعالیت‌هایی مجزا برای جلوگیری از انتشار غیرقانونی آثار انجام داده‌ایم. این روش‌ها برای هر کدام از مبادی خروج محتوا از جمله تلگرام، اینستاگرام، یوتیوب، کانال‌های ماهوارهای و پلتفرم‌های پخش فیلم‌های ایرانی در خارج از کشور به شیوه‌های متفاوت انجام می‌گیرد.»
به گفته او، این اقدام‌ها تا حد مطلوبی پیش رفته اما به دلیل اینکه بسیاری از این پلتفرم‌ها خارج از کشورند و همچنین زمان‌بر بودن پروسه، جلوگیری از انتشار محتوا یا محدود کردن رسانه‌هایی که محتوا را غیرقانونی منتشر می‌کنند همچنان این شیوه قاچاق ادامه دارد.
عمرانی همچنین توضیح داد که در بعد داخلی با قطعیت می‌توان گفت هیچ سایتی در حال حاضر وجود ندارد که سروری در داخل کشور داشته باشد و فیلم‌های ایرانی را به صورت قاچاق منتشر کند.
موضوع قاچاق فیلم‌هایی همچون «سازهای ناکوک»، «خرس»، «خانه پدری»، «مارمولک»، «سنتوری»، «پنجاه کیلو آلبالو»، «نقاب» و... که سر درازی در سینمای ایران دارد در ماه‌های اخیر به واسطه اکران‌های آنلاین پررنگ‌تر شده است، به خصوص در روزگاری که سالن‌های سینما به سبب شیوع کرونا بسته‌اند یا اگر باز باشند، باید با نیمی از ظرفیت سالن فعالیت کنند.
با اینکه چند ماهی است کارگروه مبارزه با سرقت و قاچاق فیلم‌های سینمایی کار خود را آغاز کرده است اما انتشار باسرعت نسخه قاچاق فیلم‌ها در چنین فضایی مشکلی است که همچنان به عنوان تهدیدی برای عوامل سینمای ایران باقی مانده و دوباره این پرسش‌ها را نزد افکار عمومی پیش می‌آورد که: چرا اراده مقابله با قاچاق فیلم‌های سینمایی مغلوب قاچاقچیانی می‌شود که به راحتی تمام زحمات و تلاش‌های اهالی صنعت سینما را به سرقت برده و این کارشان را ادامه می‌دهند؟ این عزم قوی مقابله با قاچاق فیلم و سریال چه زمانی به نتیجه خواهد رسید؟ با استمرار این وضعیت آیا سینمای ایران می‌تواند روی پای خود بایستد؟ وقت آن نرسیده که متولیان این ماجرا دست به کاری بزنند و جلوی قربانی شدن سینمای ایران را بگیرند؟
دیدگاه تان را بنویسید