فرونشست زمین، فاجعه خاموش قرن

اعتمادآنلاین| ابوالقاسم حسین‌پور در یادداشتی ضمن اشاره به اینکه فرونشست زمین یکی از خطرناک‌ترین ترین مخاطرات طبیعی قرن اخیر است که به‌ دلیل تخلیه آبخوان‌های زیرزمینی به‌صورت خاموش، حیات طبیعی، اقتصادی و اجتماعی ایران را در ابعاد گسترده در معرض تهدید جدی قرار داده، تصریح کرده است که کارشناسان پدیده شوم فرونشست زمین را فاجعه خاموش قرن می‌خوانند.

مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوان‌داری سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در ادامه یادداشت خود آورده است: توسعه نامناسب و عدم تبعیت آن از اصول آمایش سرزمین که منجر به فشار بیش از حد بر منابع آب در پهنه سرزمین خشک و نیمه خشک ایران شده است، اصلی‌ترین علت فاجعه فرونشست است. برداشت بیش از ظرفیت از آبخوان‌های زیرزمینی طی دهه‌های اخیر سبب شده است که از مجموع 609 دشت دارای آبخوان که محل استقرار مراکز جمعیتی و تولیدی مهم کشور است 410 دشت با بیلان منفی، کسری مخزن و افت فاحش سطح ایستابی روبه‌رو شوند.

بر اساس یادداشت این کارشناس حوزه آبخیزداری، بهره‌برداری نامناسب شرایط دشواری را در 67 درصد از آبخوان‌های کشور به وجود آورده و باعث شده است که این آبخوان‌ها به‌عنوان آبخوان‌های ممنوعه و بحرانی با نرخ‌های فرونشست بیش از 35 سانتیمتر معرفی شوند.

حسین‌پور در ادامه تاکید کرده است که پیامد اقدامات مغایر با قوانین طبیعت جز نابودی منابع ارزشمند، ناپایداری تولیدات کشاورزی، تهدید امنیت غذایی، خالی از سکنه شدن بخش‌های وسیعی از فلات ایران و به‌هم خوردن تعادل هیدرولوژیک حوضه‌های آبخیز چیزی به‌دنبال ندارد و شاید کمتر فاجعه‌ای در این حد گسترده حیات طبیعی، اقتصادی و اجتماعی ما را در مخاطره قرار دهد.

وی همچنین در یادداشت خود عنوان کرده است که خشک شدن چاه‌ها، چشمه‌ها و قنات‌ها، بدون آب ماندن بسیاری از روستاها و شهرها، خشک شدن اراضی کشاورزی و از بین رفتن ظرفیت ذخیره آب در آبخوان‌ها از آثار حتمی تداوم تخلیه آبخوان‌ها و تشدید فرونشست زمین است که در نهایت به بیابان‌زایی ختم می‌شود. از این‌رو در شرایط کنونی حاکم بر سرزمین ایران و طبیعت آن، تخلیه آبخوان‌ها و فرونشست زمین بارزترین مصداق تخریب سرزمین است؛ تخریبی که بی سر و صدا و خاموش در حال تبدیل شدن به فاجعه قرن است.

این کارشناس حوزه آبخیزداری راهکار موثر در مهار فرونشست زمین را آبخوان‌داری معرفی و تصریح کرده است: نیاز است که تمامی اقداماتی که در کنترل و مهار این پدیده شوم تاثیرگذارند، مورد توجه قرار گیرد. برای مثال مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز، کنترل اضافه برداشت از آبخوان‌ها، نصب کنتورهای هوشمند و تشدید نظارت‌ها و مدیریت مصرف و ارتقای بهره‌وری آب ازجمله این اقدامات است اما در این میان آبخیزداری و به‌ویژه آبخوانداری با رسالت ذاتی نفوذ باران و سیلاب به درون زمین، نقش موثری را در مهار روند تشدید فاجعه فرونشست زمین ایفا می‌کند.

مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوان‌داری سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در ادامه آورده است که بر اساس ارزیابی‌های صورت گرفته هر هکتار آبخیزداری 530 مترمکعب و هر هکتار آبخوان‌داری به‌طور متوسط بیش از 1000 مترمکعب آب را در سال به زمین نفوذ می‌دهد و موجب تقویت ذخیره «آب سبز» در خاک و «آب آبی» در آبخوان چاه‌ها، چشمه‌ها و قنوات می‌شود.

حسین‌پور در پایان یادداشت خود تاکید کرده است: اقدامات آبخیزداری و آبخوان‌داری با حفظ و پایداری آب در چرخه طبیعت، کوششی هماهنگ را در جهت کنترل تبعات تخلیه آبخوان‌ها و مهار فرونشست زمین دنبال می‌کنند. بدون تردید آبخوان‌داری، بخشی از راهکار حل مسئله فرونشست زمین است و شاید این آخرین فرصت ما برای نجات آبخوان‌ها باشد. امید است که این مهم در قانون بودجه سال 1400 و برنامه هفتم توسعه در مهار فاجعه خاموش قرن بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.

منبع: ایسنا