مجلس فعلی چیزی از دیپلماسی و حقوق بین‌الملل نمی‌داند

اعتمادآنلاین| نحوه تعامل میان نمایندگان مجلس یازدهم و دستگاه سیاست خارجی و روند موضع‌گیری قانونگذاران نسبت به موضوعات مهم و حساس کشور، این روزها به بروز اختلاف نظر پیرامون خوانش واحد از منافع ملی و سیاست رسمی در عرصه سیاست خارجی انجامیده است. حملات متعدد بهارستان به دستگاه دیپلماسی و تدوین طرح‌های فاقد استراتژی و تاکتیک‌های روشن و خلاف روندهای جاری برای حل و فصل بحران‌ها در سطح بین‌الملل از جمله نتایج چنین نزاع فکری بی‌حاصلی است.

در همین راستا طرح اخیر مجلسی‌ها که با عنوان «اقدام متقابل ایران در برابر ترور شهید قاسم سلیمانی» اعلام وصول شده انتقادات زیادی را در پی داشته است. مکلف کردن دولت به نابودی رژیم صهیونیستی، تکلیف به دولت و وزارت خارجه برای خروج امریکا از منطقه و جرم‌انگاری هرگونه مذاکره دو یا چندجانبه با امریکا مهم ترین محورهای این طرح است. ممنوع کردن هرگونه مذاکره با امریکا در حالی است که تأکید ایران بر این نکته بوده که اگر امریکایی‌ها به برجام برگردند در قالب 1+5 با آنها گفت‌و‌گو می‌کنیم.

گزیده صحبت‌های مهدی ذاکریان، استاد دانشگاه و صاحبنظر مسائل بین‌الملل را می‌خوانید:

*در قانون اساسی هم تفکیک قوا مورد تأکید قرار گرفته به این معنا که قوه مقننه، اجرائیه و قضائیه نباید در امور یکدیگر دخالت کنند. روابط خارجی هم طبق قانون اساسی بر پایه اولویت‌های همسایگی، کشورهای اسلامی و کشورهای غیر‌متخاصم مورد تأکید قرار گرفته است. این قانون روشن کرده است که روابط ایران با سایر کشورها باید به چه صورتی تنظیم شود.

*اگر نمایندگان مجلس طرحی دارند یا کمکی دارند که سبب‌سازبهتر شدن زندگی و معیشت مردم شود بسیار خوب است. باید به آن خوشامد گفت، ولی اگر اقدامی در راستای قانون اساسی نباشد یا در راستای تضعیف وضعیت موجود مردم باشد، باید تجدید نظر شود.

* این طرح (اقدام متقابل ایران و نابودی رژیم صهیونیستی) با مختصات دانش روابط بین‌الملل و حقوق بین الملل هماهنگ و همگام نیست. در ادبیات حقوق بین‌الملل و ادبیات روابط بین‌الملل آنچه برجسته است «مسئولیت» است. اگر کشوری عملی انجام می‌دهد دارای مسئولیت است و اگر از مسئولیت خود تخلف کند باید از طریق دیوان دادگستری بین‌المللی، شورای امنیت یا همکاری با سایر کشورهای منطقه مورد پیگرد قرار گیرد.

*عنوان «طرح اخراج امریکا» از منطقه و ماده یک آن نشان می‌دهد که دانش روابط بین‌الملل و حقوق بین‌الملل تعطیل شده است. هر کشور مستقلی حق تصمیم درباره سیاست‌های دفاعی و امنیتی خود را دارد. مختار است با هر کشوری پیمان دفاعی یا امنیتی منعقد کند. حتی فصل هشتم و ماده 52 منشور این همکاری‌ها را تا حد ترتیبات منطقه‌ای همانند ناتو مورد تأیید و تشویق قرار می‌دهد. با این توصیف، وقتی خود کشورهای منطقه، میزبان امریکا هستند چگونه می‌خواهیم سنتکام را مجبور به خروج کنیم.

*در واقع طرح نمایندگان به گونه‌ای تنظیم شده است که اگر هم ایران تا زمان پیش از تدوین این طرح راهکارهایی برای انزوای بیشتر و پاسخگویی بیشتر امریکا در مجامع بین‌المللی داشت همان‌ها را هم ناکام می‌کند چرا که این طرح می‌تواند بهانه‌ای باشد برای دیگر کشورها که جمهوری اسلامی در همکاری دفاعی و امنیتی ما با سایر کشورها تعیین تکلیف می‌کند! اما وقتی شما بگویید کشورها باید به مسئولیت بین‌المللی خود پایبند باشند، امریکا مسئولیت خود را با ترور نقض کرده است و باید جواب بدهد و عاملان آن را برای محاکمه معرفی کند و خسارات معنوی و مادی را جبران نماید، این خواسته مورد پذیرش قرار می‌گیرد. اینکه بنا به دلایل حقوقی و سیاسی حضور سنتکام به نفع منطقه نیست ، باید با زبان حرفه‌ای و مشروع به پیش برد.

*نظام جهانی امروز، نظام عمل به مسئولیت و محاکمه و پاسخگویی است؛ یعنی به عنوان مثال محاکمه مسئولان و مسببان عملیات ترور در روابط بین‌الملل مورد توجه است اما در تبیین اهداف طرح مجلس، از اخراج امریکا سخن گفته می‌شود. اخراج امریکا اگر به تنهایی توسط ایران قابل اجرا بود که در دوره‌های قبل می‌توانست اتفاق بیفتد.

*ما به عنوان یک کشور منطقه به تنهایی نمی‌توانیم برای همه کشورهای منطقه تصمیم بگیریم. اگر به همین سادگی باشد، عربستان هم چنین رویکردی در پیش می‌گیرد و با ادعای اینکه یکی از کشورهای بزرگ منطقه است به تنهایی درباره دیگر مسائل منطقه تصمیم‌گیری می‌کند.

*ما تنها نیستیم و دیگرانی هم هستند. شما ممکن است بتوانید برای اصلاح درون خانه خود تصمیم بگیرید ولی وقتی می‌خواهید وارد کوچه شوید باید نظر سایر همسایگان را برای اصلاح امور آن کوچه بخواهید. بله موقعی هست که سایر همسایگان شما در آن کوچه می‌خواهند تغییراتی را دهند که به ضرر شما و منزل شماست، شما می‌توانید اعتراض کنید اما اگر اعتراض شما و شیوه اعتراض شما به گونه‌ای باشد که سایر همسایگان شما در آن کوچه با یک همسایه متجاوز همراه شوند، دست شما خالی می‌شود و تنها می‌شوید.

*طرحی که مجلس الان داده است، طرحی نیست که دیگران را با ما همراه کند. همچنین در این طرح پیگیری سیاست خارجی عزتمندانه عنوان شده اما مشخص نکرده که مصداق عمل به آن چگونه است. این نمایندگان که این طرح‌ها را آماده می‌کنند همان کسانی هستند که در 8 سال قبل در دوره ریاست جمهوری آقای احمدی‌نژاد، مشابه همین شعارها را می‌دادند و نتیجه این شده بود که اورانیوم در خارج از ایران مثلاً برزیل، ترکیه، روسیه یا جایی دیگر غنی‌سازی شود که البته مورد توافق نظام هم نبود، یعنی سیاست‌هایی را دنبال می‌کردند که نقض حاکمیت ملی ایران بود.

*امریکا عمل ترور را انجام داده و باید از این منطقه برود. دیپلماسی این است که ما بتوانیم فهم مشترک و عملی به وجود بیاوریم با کمترین هزینه. دیپلماسی یعنی تبیین اینکه رفتار امریکا نادرست است و امریکا منزوی شود. کاری که آقای دکتر ظریف قبل از این طرح انجام داد و برخی نه تنها خوشحال نشدند گو اینکه ناراحت هم بودند که قطعنامه امریکا برای تحریم تسلیحاتی ایران فقط دو رأی آورد و با فضاحت رد شد. لذا ما باید کاری کنیم که همه این مسأله را بپذیرند، راهکار آن حمایت از وزارت خارجه و دولت است که در مجامع بین‌المللی تلاش حقوقی و دیپلماتیک به عمل بیاورند که عمل امریکا خلاف است.

*به علاوه، نابلدی در روابط بین‌الملل می‌تواند گاه به زیان ما و به نفع دشمنان ما باشد. برای مثال ماده 5 این طرح «دولت مکلف به نابودی اسرائیل تا 1420» از جمله این نابلدی‌هاست. این ماده نقض صریح و آشکار بند 4 ماده 2 منشور ملل متحد است که کلیه اعضا از تهدید به زور یا استفاده از آن علیه کشوری منع می‌شوند. این ماده هدیه بزرگ این طرح به اسرائیل است تا به دنیا بگوید ببینید ایران قصد نابودی ما را دارد لذا به من کمک مالی بیشتری کنید، سلاح بدهید و اگر هم مخفیانه در دیامونا بمب می‌سازم حق دارم.

*خب ما برای اینکه خود امریکا را پاسخگو کنیم چه کار باید کنیم؟ باید بنشینیم در خانه خودمان سؤال بنویسیم و بگوییم امریکا! شما غلط کردید که این کار را کردید؟ ما باید پشت میز بنشینیم و به آنها بگوییم شما اشتباه کردید و باید جواب ما را بدهید. نمایندگان مجلس در ماده 3 طرح خود آورده‌اند که هرگونه مذاکره ممنوع است پس ما چطور به امریکا بگوییم که اشتباه کرده است؟ چگونه به وزیر خارجه امریکا بگوییم شما غلط کردید مقام رسمی ما را ترور کردید و باید پاسخ دهید. ما حرف خود خطاب به امریکا را به چه کسی بگوییم و آنها به چه کسی بگویند؟ ما باید بالاخره به شکلی با هم حرف بزنیم. چنانکه مواضع رسمی جمهوری اسلامی هم تأکید بر این نکته است که اگر امریکا به برجام برگشت در قالب 1+5 با او گفت‌و‌گو می‌کنیم.

*در همین زمینه مسائلی در تاریخ روابط بین‌الملل وجود داشت که منجر به فجایع و خسارت‌های بزرگی برای جامعه بشری شد؛ به عنوان مثال آلمان شرقی و غربی همین مسأله را داشتند و با یکدیگر اصلاً مذاکره نمی‌کردند. این عدم گفت‌و‌گو منجر به از دست رفتن جان هزاران نفر شده بود.

*یک بار توپ کودکی در رودخانه‌ای پرت می‌شود که کودک برای برداشتن توپش مجبور بود که از مرز آلمان غربی رد شود و وارد آب‌های آلمان شرقی شود. وقتی توپ در آب افتاد و کودک به دنبال توپ می‌رفت، آن دو نفر نیروی کنار مرز چون با هم ارتباط نداشتند نتوانستند به هم بگویند که این کودک وارد حریم دیگری شده و طرف دیگر او را نجات دهد و همین مسأله باعث شد که این بچه جان خود را از دست بدهد. همین اتفاق سبب شد که یک خط تلفنی به وجود بیاید به نام خط قرمز یا Red line که در این طور مواقع به هم زنگ بزنند و بگویند این اتفاق افتاده است و با هم حرف بزنند. این گفت‌و‌گو می‌توانست این کودک را نجات دهد.

* باید مشخص شود در چه مواردی نقض حقوق بشر از سوی دولت امریکا صورت گرفته است. چه مواردی به مثابه نقض حقوق بشر هست؟ یا گفته می‌شود وزارت خارجه موظف است در چارچوب منافع ملی عمل کند، مگر وزارت خارجه در چارچوب چه هدفی عمل می‌کند؟ در چارچوب منافع ضد ملی عمل می‌کند؟ اینها جملات عجیبی است، یعنی بسیار عجیب است که قانون بگذاریم که وزارت خارجه یا وزارت اقتصاد اصلاً خود مجلس موظف است که در راستای منافع ملی عمل کند اینکه معنی نمی‌دهد. من فکر می‌کنم مسئولیت نمایندگی اقتضا می کند به گونه‌ای عمل کنند که مردم راحت‌تر زندگی کنند. اگر الان شهید سلیمانی زنده بود تلاش می‌کرد که ایران بیشتر امتیاز بگیرد و مردم بهتر زندگی کنند. اصلاً او خود با افراط‌ گرایی مخالف بود و یک دیپلمات بود. لذا باید دقت شود درباره چنین طرح‌هایی که فوری آماده نشود و نگاه کارشناسی وجود داشته باشد.

*مرحوم آیت‌الله مهدوی کنی می‌گفت همین نمایندگانی که در مجلس شعار می‌دهند و می‌گویند نباید با امریکا مذاکره کنیم، میکروفون جلویشان امریکایی است.

*خود امریکایی‌ها هم پذیرفتند خلاف کردند و مهم این است که خسارت بدهند حالا که می‌خواهند خسارت دهند این دسته می‌گویند که با امریکا مذاکره نکنید. خب پس چکار کنیم؟ ما باید حق و حقوق خود را بگیریم. وقتی شما می‌گویید مذاکره حتی در سطح چندجانبه ممنوع است پس چطور در دیوان و شورای امنیت و کمیسیون حل اختلاف شکایت کنیم؟ این ممنوعیت به این معناست که شما در عمل حقوق خودتان را نگیرید یعنی شما خودتان را از دریافت حقوق خودتان محروم کنید. مثل اینکه به من بگویند شما حق ندارید با دانشجویان خود صحبت کنید خب من اگر این کار را نکنم دیگر استاد دانشگاه نیستم.

*نمایندگان توجه به قانون کنند. برجام قانون است و قبلاً به تصویب رسیده و به عنوان یک موضوع پذیرفته شده وجود دارد و این امریکایی‌ها بودند که آن را نقض کردند.

منبع: ایران