«اعتمادآنلاین» گزارش می‌دهد:
آتش، مهمان ناخوانده جنگل‌های ایران در زمستان / از تغییرات اقلیمی تا امکانات اطفای حریقی که نیست
اواخر دی‌ماه، وقتی آتش‌سوزی در جنگل‌های آذربایجان و هم‌مرز با ایران آغاز شد، کارشناسان محیط‌زیست هشدار دادند و از احتمال بروز آتش‌سوزی در جنگل‌های ایران گفتند و نوشتند. هشدارهایی که به آنها توجهی نشان داده نشد و حالا روزهاست که خطوط سبز کشور در شمال ایران در حال سوختن‌اند.
اعتمادآنلاین| آتش‌سوزی گسترده در جنگل‌های هیرکانی جمهوری آذربایجان هم‌مرز با شهرستان آستارا که از شامگاه روز یکشنبه 21 دی‌ماه آغاز شده است، وارد دهمین روز شد. حریق پس از فروکش کردن کوتاه‌مدت در روز دوشنبه و سه‌شنبه هفته گذشته، از روز چهارشنبه نیز دوباره شعله‌ور شده و جنگل‌های هیرکانی به طول تقریبی 20 کیلومتر هم‌مرز جمهوری اسلامی ایران در عمق بسیار زیاد در خاک جمهوری آذربایجان را خاکستر کرده است. زبانه‌های آتش در کشور همسایه شمالی ایران ابتدا از مناطق هم‌مرز با جنگل‌های هیرکانی روستای بهارستان در حوزه پایین‌دست حیران شهرستان مرزی بندر آستارا آغاز شد و هماکنون به کل نوار مرزی سرایت کرده است.
منابع غیررسمی محلی دلایلی چون پاکسازی جنگل‌های منطقه از بوته‌ها و درختچه‌های خودرو، پاکسازی نوار مرزی برای مقابله با قاچاقچیان احتمالی و دور کردن حیوانات وحشی از روستاها و مناطق مسکونی کشور آذربایجان را علت تعمدی بودن این حادثه می‌دانند.
آتش‌سوزی بیش از 91 فقره جنگل‌های هیرکانی
به دنبال این آتش‌سوزی‌ها بود که مدیرکل مدیریت بحران استانداری گیلان با بیان اینکه حدود سه هکتار از اراضی جنگلی گیلان طی روزهای اخیر در آتش سوخته گفت: «با تلاش‌های همه‌جانبه و هماهنگی‌های ایجادشده آتش در جنگل‌های استان خاموش شده است.»
به گفته امیر مرادی، حدود سه هکتار از اراضی جنگلی گیلان به رغم آمادگی‌های همه‌جانبه طعمه حریق شده است و شهرستان‌هایی که دارای جنگل بوده‌اند هر کدام بین سه تا چهار هزار متر در آتش سوخته‌اند.
آتش‌سوزی در این مناطق از چهارشنبه 24 دی‌ماه آغاز شده بود و تنها در عرض سه روز بیش از 91 فقره آتش‌سوزی را در محدوده‌های مختلف ایجاد کرد. این آتش‌سوزی‌ها در جنگل‌ها و مراتع شهرستان‌های آستارا، تالش، رشت، شفت، رودبار، رودسر و سیاهکل به وقوع پیوست. طبق آنچه فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان اعلام کرد، این آتش‌سوزی‌ها سطحی بوده و طی آنها آسیب جدی به تنه درختان نرسیده ضمن اینکه عموماً وسعت این حریق‌ها زیر هکتار بوده است. او همچنین توضیح داد که تصاویری که در فضای مجازی منتشر می‌شود مربوط به درختان پوسیده و توخالی ایستاده است.
آغاز آتش‌سوزی در جنگل‌های مازندران
اما این آتش‌سوزی‌ها محدود به استان گیلان نبود. از روز پنجشنبه 25 دی‌ماه، به دلیل افزایش دما و وزش باد گرم، آتش‌سوزی در مناطق جنگلی منطقه دارابکلا در مازندران رخ داد که در همان روز به همت عوامل حفاظت حوزه میاندرود مهار شد، اما مجدداً از نیمه‌های شب آتش‌سوزی آغاز شد و به دلیل خشک بودن برگ‌های موجود، حریق دوباره شعله‌ور شد و خسارت‌هایش را هم به مرور به بار آورد.
این در حالی بود که رئیس اداره منابع طبیعی شهرستان نکا این استان نیز در مورد احتمال حریق جنگل‌ها به دلیل هوای گرم هشدار داده و گفته بود که با توجه به شرایط جوی برای جلوگیری از هرگونه حریق احتمالی در عرصه‌های جنگلی و اقدام به‌موقع نسبت به حضور حداکثری نیروها، تمام پرسنل در حالت آماده‌باش کامل هستند.
جنگل‌های گلستان هم طعمه حریق شد
هرم آتش اما انگار خیال باز ایستادن نداشت و تمام نوار شمالی کشور را در بر گرفته بود. استان گلستان و جنگل‌های این منطقه طعمه بعدی آتش بودند. آتش‌سوزی جنگل‌های گلستان که 20 دی‌ماه با شعله‌ور شدن در بخشی از عرصه‌های جنگلی گرگان آغاز شده بود از چند روز گذشته به پارک ملی گلستان رسیده و با وجود تلاش گسترده نیروهای امدادی همچنان در بخش‌های گوناگون این منطقه حفاظت‌شده آتش زبانه می‌کشد.
از روز 29 دی‌ماه، با استفاده از 60 نیروی تازه‌نفس دیگر از سپاه، ارتش، هلال‌احمر و اهالی بومی تلاش برای خاموش کردن آتش این پارک حفاظت‌شده بیشتر شده است، اما هنوز آتش زبانه می‌کشد. به گفته مسئولان حفاظت محیط‌زیست منطقه، طی یک هفته گذشته 91 فقره آتش‌سوزی که بیشتر آن نقطه‌ای بود در عرصه‌های جنگلی استان گلستان رخ داد که نتیجه آن، خسارت سطحی به 71 هکتار از منابع خدادادی بود. عرصه‌های جنگلی این استان به دلیل شکل‌گیری جوامع پرتراکم گیاهی ناشی از بارش برف و باران در فصل‌های پاییز و زمستان بستر آتش‌سوزی‌های زیادی است که نمونه بازر آن سوختن 200 هکتار از محدوده جنگل توسکستان گرگان در آبان امسال است.
آتش، بی‌خبر در زمستان هم رسید
در سال‌های اخیر به شنیدن اخبار آتش‌سوزی از اوایل خردادماه عادت کرده بودیم؛ اینکه بشنویم ارسباران در حال سوختن است یا مراتع زاگرس گرفتار آتش شده‌اند. امسال اما آتش در زمستان هم رسید تا زنگ خطر را جدی‌تر از همیشه به صدا درآورد.
هادی کیادلیری، دبیر مرجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی کشور، ضمن اشاره به این نکته که معمولاً در فصل پاییز و همزمان با خزان درختان و کاهش رطوبت هوا آتش‌سوزی به صورت طبیعی در شمال کشور رخ می‌دهد می‌گوید: «اکنون شاهد جابه‌جایی زمان وقوع و افزایش شدت و حدت آتش‌سوزی‌ها در جنگل‌های شمال کشور نسبت به گذشته هستیم که تا حدی نشان از غیرطبیعی بودن این آتش‌سوزی‌ها دارد. یکی از عوامل تاثیرگذار در این جابه‌جایی زمانی و مکانی می‌تواند تغییرات اقلیمی باشد.»
کیادلیری یکی از نشانه‌های تغییرات اقلیمی را نوسانات دما قلمداد می‌کند: «نوسانات دما در فصل زمستان نشانه‌ای از تغییرات اقلیمی است که برخی روزها بسیار سرد و برخی روزهای دیگر با افزایش دما مواجه می‌شویم. همچنین تغییرات اقلیمی باعث جابه‌جایی فصل‌ها می‌شود و در بلندمدت می‌تواند موجب کاهش رطوبت در محیط‌های طبیعی مانند شمال کشور شود. رطوبت موجود در جنگل‌های هیرکانی می‌تواند تا حد زیادی مانع از گسترش آتش‌سوزی‌ها شود، اما با کاهش این رطوبت می‌توان پیش‌بینی کرد که در آینده وسعت آتش‌سوزی‌ها افزایش پیدا خواهد کرد.»
دبیر مرجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی کشور درباره علت تاخیر در اطفای حریق جنگل‌های شمال کشور توضیح می‌دهد: «به گفته سازمان جنگل‌ها، 90 تا 95 درصد آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع ناشی از عوامل انسانی است. بر فرض پذیرش صحت این آمار، یکی از دلایل تاخیر در اطفای حریق جنگل‌ها این است به لحاظ علمی نمی‌توان مکانی را که فردی قرار است در آن آتشی روشن کند پیش‌بینی و مشخص کرد.»
کیادلیری همچنین نبود مدیریت ریسک در کشور را یکی دیگر از دلایل به تاخیر افتادن اطفای حریق به شمار می‌آورد و ادامه می‌دهد: «ما زمانی اقدام به کاری می‌کنیم که با بحران مواجه می‌شویم؛ یعنی نحوه مدیریت ما در کشور مدیریت حین بحران است که این الگوی مدیریت در حوزه محیط‌زیست و منابع طبیعی پاسخگو نیست.»
جنگل‌های ایران تا چه زمانی در مقابل آتش سرپا می‌مانند؟
اما این سرمایه بزرگ طبیعت تا چه زمانی می‌تواند به این روند ادامه دهد؟ مطالعات نشان داده که اکوسیستم جنگل‌های هیرکانی فعلاً توانایی احیای خود را دارد و می‌تواند خسارات ناشی از آتش‌سوزی‌ها را در بلندمدت جبران کند ولی مساله این است که چالش‌های متعددی طی سالیان گذشته متوجه این جنگل‌های باارزش بوده بنابراین کوچک‌ترین چالش جدیدی که به این معضلات اضافه شود می‌تواند به یک ابرچالش تبدیل شود و توانایی اکوسیستم را در بازیابی و احیای خود از بین ببرد.
از سویی به گفته کارشناسان این حوزه، افزایش تعداد و وسعت آتش‌سوزی‌ها نیز می‌تواند توانایی اکوسیستم را برای احیای خود از بین ببرد که افزایش این روند طی سالیان گذشته نگران‌کننده است. علاوه بر این، اکوسیستم نمی‌تواند به راحتی خود را با جابه‌جایی زمان آتش‌سوزی‌ها تطبیق دهد و ذخایر خود را بازیابی کند. به رغم ارزش بسیار زیادی که جنگل‌های هیرکانی و اکوسیستم‌های آن دارد، از سطح کمی برخوردار است و وسعت آن نسبت به مساحت کشور بسیار کم است بنابراین هر درختی که در این جنگل‌ها از بین برود حائز اهمیت است و خسارت محسوب می‌شود.
نکته قابل توجه در توضیحات مسئولان ایرانی این بود که جمهوری آذربایجان به خاطر نداشتن امکانات کافی نتوانسته به خوبی با آتش‌سوزی مقابله کند. کمبودی که دقیقاً در کشور ما هم وجود دارد و در سال‌های اخیر، بارها و بارها فعالان محیط‌زیستی کشور درباره این فقدان هشدار داده‌اند.
حتی نماینده مردم آزادشهر و رامیان در مجلس شورای اسلامی هم در صحن علنی مجلس نسبت به کم‌کاری مسئولان در این زمینه تذکر داد و خطاب به رئیس‌جمهور گفت: «در آتش‌سوزی جنگل‌های استان گلستان که برای چندمین بار طی سال جاری اتفاق افتاده، بار دیگر مردم ثابت کردند که از مسئولان جلوتر هستند و متاسفانه مسئولان از تهران به کمک نیامدند، اما همان مردمی که امروز مشکلات اقتصادی و بیکاری جوانان و مشکلات ناشی از شیوع بیماری کرونا را تحمل می‌کنند به کمک آمده و در اطفای حریق جنگل‌ها همکاری کردند.»
آتش‌سوزی در شمال ایران هنوز اطفا نشده و با شرایط فعلی اکوسیستم، تغییرات اقلیمی و افزایش دمای زمین، کمبود امکانات موجود برای مقابله با این حوادث، فقدان مدیریت بحران صحیح و کم‌کاری مسئولان در این زمینه، آتش دیگر نه فقط در بهار و تابستان که در فصل سرد سال هم مهمان ناخوانده جنگل‌های ایران خواهد بود.
دیدگاه تان را بنویسید