کلانشهرها از آستانه تحمل طبیعت عبور کرده‌اند

اعتمادآنلاین| سید آرش حسینی میلانی در همایش بررسی چالش‌ها و رویکردهای محیط زیستی که از سوی قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا برگزار شد، گفت: نگاه به روندهای گذشته موجب شده تا به این جمع‌بندی برسیم که ظرفیت خدمت‌رسانی طبیعت در کلانشهرهای کشور دیگر پاسخگوی سطح آلایندگی و تقاضاهای موجود نیست. به عبارت دیگر، ما در کلانشهرها از آستانه تحمل طبیعت عبور کرده‌ایم.

وی ادامه داد: در شرایط فعلی ناگزیر هستیم سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه را با رویکرد تاب‌آوری محیط زیستی طراحی و اجرا کنیم.

این عضو شورای شهر تهران ظرفیت‌های طبیعی شهر مانند توان تهویه طبیعی، ظرفیت آبدهی آبخوان، باغات و روددره‌ها و همچنین و زیرساخت‌های شهری مانند سیستم حمل و نقل عمومی، سیستم تصفیه پساب و بازچرخانی آب و همچنین سیستم فضای سبز شهری ارکان اصلی تاب‌آوری شهر برشمرد و اظهار داشت: توان تهویه طبیعی هر شهری با شهر دیگر متفاوت است. مثلا این توان در تبریز بیشتر بوده یا در تهران، این توان در بازه 120 روزه آبان تا بهمن کاهش می‌یابد که اثر آن را در افزایش آلودگی هوا مشاهده می‌کنیم.

حسینی میلانی با بیان اینکه حدود 90 درصد از لکه‌های سبز حاشیه روددره‌های شهری تهران نابود شده‌اند، تصریح کرد: هدف مدیریت شهری در دوره پنجم حفاظت از ظرفیت‌های طبیعت شهری با رویکرد جلوگیری از تخریب بیشتر آن‌ها و تلاش برای احیا بوده است.

وی با بیان اینکه استفاده از آب شرب در تهران از آستانه تحمل آبدهی آبخیزهای اطراف و آبخوان آن عبور کرده است، خاطرنشان کرد: براساس پیش‌بینی وزارت نیرو تا سال 1410، ما نیازمند تامین آب برای 11.5 میلیون نفر هستیم. در گذشته برای تامین آب شرب، سدهایی در شعاع 100 کیلومتری تهران ساخته شد اما اینک جایی دیگر باقی نمانده که سدی ساخته شود یا آب آن به تهران آورده شود. به همین خاطر، تهران مجبور به استفاده از ظرفیت‌های موجود و مدیریت مصرف است.

سخنگوی کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری با تاکید بر ضرورت افزایش تاب‌آوری شهر تهران در برابر شوک‌ها و استرس‌ها ابراز داشت: در برابر شوک‌هایی چون سیلاب و زمین‌لرزه در کنار استرس‌هایی نیز آلودگی هوا و خشکسالی، ضرورت دارد تاب‌آوری کلانشهرها در برابر آن‌ها افزایش یابد تا شهر به شرایط پایداری برسد.

حسینی میلانی سه موضوع آلودگی هوا، خشکسالی و پسماندهای شهری را چالش‌های اصلی محیط زیست شهری کلانشهرها برشمرد و بیان کرد: تهران در رتبه‌بندی جهانی کیفیت هوا در سال 2019 از میان 89 کلانشهر، در جایگاه بیست و چهارم از نظر آلودگی قرار دارد و میزان متوسط ذرات معلق کمتر از 2.5 میکرون آن به صورت سالانه بیشتر از 2.5 برابر استاندارد جهانی است.

وی با بیان اینکه میزان روزهای ناسالم کلانشهرهای کشور در سال 99 نسبت به سال‌های گذشته افزایش یافته است، یادآور شد: علیرغم تلاش‌های 30ساله برای کاهش آلودگی هوا، کشور در تقویت ناوگان حمل و نقل عمومی و توسعه مترو ناموفق بوده و دچار عقب‌افتادگی‌هایی نسبت به برنامه‌های مصوب شده است. به گونه‌ای که تهران فقط موفق به احداث از نیمی از خطوط در مقایسه با هدف مصوب در برنامه خطوط ریلی مترو شده و این رقم در سایر کلانشهرها 30 درصد است و از سوی دیگر در کشور 1.5 برابر میزان فعلی ناوگان، نیازمند واگن هستیم.

عضو هیات رئیسه شورای شهر تهران با اشاره به تجربه مکزیکوسیتی برای کاهش آلودگی هوا عنوان کرد: مکزیکوسیتی در دهه 80 و 90 میلادی از آلوده‌ترین شهرهای جهان بود. این شهر دو برابر تهران دارای جمعیت است. آن‌ها با اجرای برنامه‌های 10ساله و پنج‌ساله اقدام به کاهش آلودگی هوا کردند. طیف متنوعی از اقدامات مانند جابه‌جایی صنایع، اصلاح سوخت، نوسازی ناوگان اتوبوسرانی، توسعه مترو، برقی‌سازی خودروها و… در این راستا انجام شد و به موفقیت خوبی دست یافتند. نکته اینجاست که این شهر بیست سال زودتر از تهران احداث خطوط مترو را شروع کرده و میانگین طول دوره ساخت هر خط مترو زیر 5 سال است.

حسینی میلانی با بیان اینکه تاخیر در توسعه مترو و نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی توان شهر را برای مقابله با آلودگی هوا کاهش می‌دهد، گفت: میانگین بهره‌برداری از نخستین فاز هر خط مترو در تهران 10 سال و بهره‌برداری و تکمیل کلیه ایستگاه‌ها 25 سال زمان می‌برد. سهم دولت در تامین مالی توسعه مترو در 20 سال گذشته همواره نزولی بوده و میانگین آن، حدود 20 درصد است و عمده بار، بر دوش مدیریت شهری بوده است.

وی درباره فضاهای سبز شهری هم اظهار داشت: افزایش فضاهای سبز شهری همواره جزو مطالبات شهروندان بوده است. طبق قانون هوای پاک حداقل سرانه هر نفر در شهرهای بالای 50 هزار نفر، 15 متر مربع به ازای هر نفر است. این نرخ هم‌اکنون در تهران 16.4 مترمربع به ازای هر نفر است. در شهر تهران، تا بهمن امسال 2289 بوستان شهری وجود دارد که نیازمند تامین آب هستند. هم‌اکنون برای آبیاری آن‌ها از سفره‌های آب‌های زیرزمینی استفاده می‌شود.

رئیس کمیته محیط زیست و خدمات شهری افزود: وزارت نیرو درصدد تغییر در میزان تخصیص بهره‌برداری شهرداری تهران در استفاده از چاه‌ها و سفره‌های آب‌های زیرزمینی است. در این چارجوب تفاهم‌نامه‌ای میان شهرداری و وزارت نیرو به امضا رسید که براساس آن، استفاده از پساب برای آبیاری فضاهای سبز از هفت میلیون مترمکعب فعلی باید به 145 میلیون مترمکعب در سال 1410 برسد و استفاده از آب چاه‌ها از 133 میلیون مترمکعب به 80 میلیون مترمکعب کاهش یابد.

حسینی میلانی تغییر الگوی کشت، کاشت گیاهان بومی مقاوم در برابر کم‌آبی و توقف توسعه چمنکاری را از دیگر اقدامات موثر برای جلوگیری از افزایش مصرف آب برای آبیاری فضاهای سبز دانست و تصریح کرد: با تغییر الگوی کشت و توقف چمنکاری 20 درصد از مصرف آب برای آبیاری فضاهای سبز کاهش می‌یابد.

وی عوارض قطع درختان در تهران را 150 تا 200 میلیارد در سال برشمرد و خاطرنشان کرد: شورای شهر مصوب کرده است هزینه و عوارض قطع درختان صرفا مختص تملک باغات و تبدیل آن‌ها به فضاهای سبز عمومی با اولویت مناطق کم‌برخوردار شود تا این گونه بتوان از آخرین لکه‌های سبز را در شهر حفاظت کرد.

این عضو شورای شهر لغو مصوبه برج باغ و تصویب طرح خانه باغ را از دیگر اقدامات موثر شورای پنجم برای حفاظت از میراث‌های طبیعی شهر دانست و ابراز داشت: طرح خانه باغ به دلیل سود بالای ساخت و ساز تاکنون چندان محقق نشده اما مانع از تخریب باغات و برج‌سازی شده است در حالی که متاسفانه براساس طرح برج باغ، 128 هکتار از باغات ارزشمند تهران طی 10 سال قبل از 97 تخریب شدند.

حسینی میلانی درباره چالش پسماندهای شهری هم ابراز داشت: ظرفیت اغلب مراکز دفن پسماند در شهرها و کلانشهرهای کشور به پایان رسیده و جایگزینی مراکز جدید دفن به ویژه در شمال کشور با دشواری‌های زیادی روبه‌رو است. میزان تفکیک زباله‌ها بسیار پایین است در حالی که تفکیک پسماند از مبدا از زنجیره‌های مهم مدیریت پسماند شهری است و انجام آن، نیازمند مشارکت شهروندان است که به دلیل در نظر نگرفتن نقش شهروندان، این حلقه مورد بی‌توجهی قرار گرفته است.

وی سرانه هر شهروند تهرانی را در تولید پسماند 738 گرم در روز برشمرد و در تشریح آسیب‌شناسی مدیریت پسماند شهر تهران بیان کرد: عدم مشارکت شهروندان در تفکیک پسماند از مبدا، ذخیره‌سازی نامناسب، زباله‌گردی، ماشین‌آلات قدیمی رفت و روب و جمع‌آوری، ایستگاه‌های میانی کم‌بازده و تاسیسات فرسوده پردازش در مراکز دفن از جمله آسیب‌های مدیریت پسماند تهران هستند.

سخنگوی کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری با بیان اینکه از مهمترین اقدامات شورای پنجم، الزام شهری به انجام مطالعات طرح جامع مدیریت پسماند است، یادآور شد: این طرح هم‌اکنون به پایان رسیده و در قالب یک لایحه به شورا ارسال شده که افق 20ساله مدیریت پسماند شهری را ترسیم می‌کند و در آستانه تصویب در صحن شورای شهر در آینده‌ای نزدیک است.

حسینی میلانی اضافه کرد: برای اجرای این طرح، طرح پایلوت به نام «کاپ» هم‌اکنون در ادارات دولتی و ساختمان‌های شهرداری و همچنین چهار منطقه شهرداری در حال اجرا است.

وی با بیان اینکه برای پیشبرد شهرهای پاک در کل کشور نیازمند 15 هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری توسط دولت طی پنج سال هستیم، عنوان کرد: اصولا سهم دولت در اجرای این راهبردها محقق نمی‌شود و دولت‌ها سهم خودشان به مدیریت‌های شهری نمی‌پردازند. شهرداری هم به تنهایی قادر به تامین منابع نیست. بنابراین تامین منابع مالی در سیستم‌های مدیریت شهری از جایگاه مهمی برخوردار است و طراحی ساختارهای جدید برای توسعه پایدار دارای اهمیت زیادی است.

این عضو هیات رئیسه شورای شهر تهران با بیان اینکه هم‌پیوندی و حمایت‌طلبی از طرح‌های مدیریت شهری دارای اهمیت زیادی است، گفت: ارزیابی مخاطرات و آسیب‌پذیری در دوره‌های زمانی پنج ساله، تهیه برنامه راهبردی تغییرات اقلیمی، استقرار ضوابط و الزامات ساختمان سبز، شناسایی کارکرد سیستم‌های پشتیبان حیات در شهر، ارزش‌گذاری خدمات اکوسیستمی در افزایش تاب‌آوری، تقویت سازمان‌ها و دستگاه‌های مسئول و سازوکارهای همکاری در زمینه تاب‌آوری در کوتاه‌مدت و میان‌مدت الزامی است.

حسینی میلانی با تاکید بر اینکه ما باید از پاردایم مدیریت عرضه‌محور به پارادایم مدیریت تقاضامحور حرکت کنیم، اظهار داشت: عدم حرکت به این پارادایم، موجب می‌شود ما در مدیریت کلانشهرها با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو باشیم. ما باید شهر را سازگار با محدودیت‌های محیط زیستی کنیم. چهار اقدام اساسی به صورت چهار حلقه تودرتو مطرح است. حلقه اول این زنجیره اقدامات مدیریت تقاضا مانند بازچرخانی و تفکیک از مبدا است.

وی با بیان اینکه سازگاری طرح‌ها و ضوابط شهرسازی با حفظ بقایا و توان طبیعی شهر اقدام بعدی است، تصریح کرد: در حلقه بعدی توجه به هم‌پیوندی شهرهای واقع در حوضه آبخیز و منطقه شهری در حفظ محیط زیست است و در نهایت، این زنجیره را حلقه حمایت‌طلبی و حرکت به سمت جامعه دوستدار آب و محیط زیست تکمیل می‌شود.

منبع: ایلنا