گفت‌وگوی «اعتمادآنلاین» با حجت امانی درباره ثبت خط «تعلیق» در فهرست میراث ناملموس ملی:
معرفی خط تعلیق در زمانه‌ای که سایر کشورها داعیه شکوفایی خوشنویسی اسلامی دارند ضروری است
پیشنهاد ثبت خط تعلیق به عنوان اولین خط ایرانی و میراث ناملموس ملی یک سال قبل از سوی حجت امانی به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ارائه شد و اسفندماه امسال نیز به ثبت رسید چراکه به گفته او، در زمانه‌ای که سایر کشورهای فعال در خوشنویسی اسلامی داعیه شکوفایی خوشنویسی اسلامی دارند ضرورت معرفی و ثبت این خط بیشتر به نظر می‌رسد.
اعتمادآنلاین| در جلسه‌ای که روز 12 اسفند امسال در سالن همایش‌های وزارت میراث گردشگری و صنایع دستی برگزار شد خط «تعلیق» به عنوان میراث ناملموس به ثبت رسید.
حجت امانی در جایگاه احیاگر خط تعلیق پیشنهاد ثبت ملی این خط ایرانی به عنوان میراث ناملموس ملی را یک سال پیش به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تحویل داده بود.
دلیل پیشنهاد او برای ثبت، احیا و باززایی خط تعلیق که از ترکیب خطوط توقیع و رقاع سده پنجم و ششم هجری به همت هنرمندان ایرانی ابداع شده، فراموشی و توجه دوباره به این هنر بوده است.
امانی درباره اهمیت و ارزش این خط به اعتمادآنلاین گفت: خط تعلیق به عنوان اولین خط ایرانی از ترکیب خطوط توقیع و رقاع در بین اقلام 6گانه به دست هنرمندان ایرانی ابداع و قاعده‌مند شده است. در برخی منابع از جمله کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی نوشته نجیب مایل هروی، او این خط را ترکیب خطوط رقاع و ثلث می‌شمارد.
او در توضیح بیشتر تاریخچه این خط عنوان کرد: این خط به دلیل تسلسل، پیچیدگی و عدم سهل‌خوانی در تحریر دستورات حاکمان در میان منشیان و دیوان‌ها رایج بوده است. تعلیق خطی تودرتو است که کلمات و حروف به هم نزدیک و در کنار هم ترکیب می‌شوند. همچنین دارای دوایر زیاد، حروف مدور و قابلیت فراوان کرسی‌چینی است؛ به عبارتی خط تعلیق شیوه‌ای در خوشنویسی ایرانی بوده که بیشتر برای نوشتن متون غیرمذهبی نظیر دیوان اشعار، قطعات ظریف هنری یا برای نامه‌ها و فرمان‌های دیوانسالاران ابداع شده و به کار رفته است.
به گفته این پژوهشگر، از تاریخ پیدایش این خط اطلاعات تاریخی دقیقی در دسترس نیست و مانند سایر خطوط منشاء آن را به حضرت علی(ع) نسبت داده‌اند، اما آنچه مستند شده این است که در سده‌های پنجم و ششم هجری توسط خواجه عبدالحی ابداع و در سده هشتم توسط خواجه تاج سلمانی قاعده‌مند شده و در سده دهم به مدد خواجه اختیار منشی گنابادی به اوج زیبایی رسیده است.
امانی با ذکر این نکته که به واسطه ظهور خط نستعلیق این خط در سایه قرار گرفته و به گونه‌ای رو به فراموشی رفته است افزود: البته به صورت تفننی برخی از خوشنویسان به آن می‌پرداختند. نمونه‌های چندانی در دوره صفوی از این خط پیدا نشده است، اما در اوایل دوره قاجار می‌توان از محمد کاظم واله اصفهانی متخلص به واله اصفهانی شاعر و خوشنویس نام برد که خطوط تعلیق و رقاع را نیز استادانه می‌نوشته است. خوشنویسی سنگ مزار او به خط شکسته تعلیق خودش با قلم تعلیق یک دانگ از نمونه‌های ارزشمند این خط است.
او نمونه دیگر این خط را به محمود خان ملک‌الشعرا (1228-1311 ه. ق) مشهور به محمود خان صبا از هنرمندان قاجاری نسبت داد که به نقاشی و اقلام سته خوشنویسی می‌پرداخت و نمونه‌هایی از تعلیق توسط او بازنگاری شده است.
امانی در توضیح مسیری که این خط طی کرده به دوران معاصر اشاره کرد: از نمونه‌های موجود در دوره پهلوی دوم می‌توان از کتیبه‌نگاری‌‌های مقبره خیام نیشابوری به دست مرتضی عبدالرسولی (1284-1373ش) از استادان هنر خوشنویسی و استاد ادبیات دانشگاه تهران نام برد. پس از انقلاب هم با توجه به گستردگی فعالیت‌های انجمن خوشنویسان ایران و تمرکز بر خطوط نستعلیق، شکسته نستعلیق و ثلث و نسخ به عنوان موارد آزمون این انجمن، به سایر خطوط از جمله خط تعلیق توجه چندانی نشد.
امانی درباره تلاش‌های خود برای احیای این خط گفت: در دهه 1380 اینجانب با تمرکز بر خط تعلیق به احیا آن پرداخته و پیشنهاد برگزاری بزرگداشت خوشنویس برجسته تعلیق خواجه اختیار منشی گنابادی را به اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی دادم که مورد پذیرش واقع نشد، اما با پیگیری‌های مجدد در سال 1396 محقق شد. از سال‌های 1385 نیز چندین نمایشگاه تعلیق به صورت رسمی در ایران و خارج از کشور از جمله پاکستان، لیتوانی و آلمان برگزار کرده و در دانشگاه جامع علوم بصری کراچی به تعلیم آن پرداخته‌ام.
به گفته او که فارغ‌التحصیل انجمن خوشنویسان ایران است و خوشنویسی را نزد شمس‌الدین ابوالوفا حسینی و معین‌الکتاب اصفهانی آموخته، پس از برگزاری همایش «خواجه اختیار منشی گنابادی» و بازتاب آن تعدادی از هنرمندان خوشنویس با پیشینه خط شکسته نستعلیق به این خط گرایش پیدا کردند که در فضاهای مجازی به تبادل اطلاعات و تجارب می‌پردازند.
او در بخش دیگری از گفت‌وگو درباره لزوم توجه به ثبت و احیای خط گفت: پوشیده نیست که خطوط رایج اسلامی به دست هنرمندان و نخبگان مسلمان ایرانی به تکامل رسیدند و بر زیبایی آن افزوده شد. خط تعلیق هم می‌تواند سند هویت و خلاقیت بصری ایرانیان در پیدایش و تکامل زیبایی‌شناسی خطوط اسلامی محسوب شود. از این رو در زمانه‌ای که سایر کشورهای فعال در خوشنویسی اسلامی داعیه شکوفایی خوشنویسی اسلامی دارند، ضرورت معرفی و ثبت این خط بیشتر به نظر می‌رسد.
امانی در پایان این انتقاد را نیز مطرح کرد که جریان ثبت این پرونده نزدیک به یک سال طول کشید، اما انتظار می‌رود ثبت چنین مواردی که میراث و بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی کشورمان به شمار می‌رود با سرعت و قوت بیشتری پیش رود.
دیدگاه تان را بنویسید