بازی دوگانه مصر

اعتمادآنلاین| هرچند از «تقویت روابط دوجانبه» به عنوان یکی از محورهای این دیدار نام برده شده اما مجموعه تحرکات اخیر مصر در منطقه نشان می‌دهد شاید قاهره در پی تقابل و درگیری با ایران بر سر موضوعات منطقه‌ای نباشد، اما همزمان تمایلی به در پیش گرفتن مسیر دوستی یا حتی عادی‌سازی روابط با ایران را نیز ندارد.

به گزارش روزنامه اعتماد، العربی جدید به نقل از منابع مصری نوشته است که طی این دیدار که اخیرا میان مقامات امنیتی ایرانی و مصری برگزار شده، عمده گفت‌وگوها در خصوص اصلاح روابط دوجانبه و همچنین دوری جستن از تقابل در برخی بحران‌های منطقه‌ای بوده است. منابع مصری گفته‌اند که دیدار با مقامات ایرانی در سایه سیاست خارجی جدید مصر در قبال تمام قدرت‌های بزرگ و دولت‌های منطقه‌ای اتفاق افتاده که مبتنی بر «عدم دخالت در بحران‌ها به طرفداری از هر طرفی بوده و در وهله اول، منافع مصر را در نظر دارد.» به نوشته این رسانه، موضوعات مورد بحث در این نشست برای مدتی طولانی باعث اختلاف و بحران در روابط بین مصر و ایران شده بود.

هدف از این گفت‌وگوها، عادی‌سازی روابط کاملی بین دو کشور نیست، بلکه هدف برپایی روابط متوازنی در ضمن کانال‌های مشخص و دایمی در راستای هماهنگی دوجانبه در مسائل مختلف و مربوط به قاهره و تهران، برای جلوگیری از هر گونه برخورد میان آنهاست. در خصوص اینکه آیا این اقدام می‌تواند موجب برانگیخته شدن خشم طرف‌های منطقه مانند امثال عربستان و امارات شود که به تازگی روابط خوبی با مصر برقرار کرده‌اند، این منابع معتقدند که تحول بزرگی در دیدگاه سیاستگذاران خارجی مصر در قاهره ایجاد شده و ایشان مصمم هستند کلیدهای روابط و منافع مصر را تنها به یک دولت اختصاص ندهند، بلکه هر رابطه‌ای در منطقه را که به نفع مصر باشد، به کار گیرند و از طریق آن، به بیشترین دستاورد برسند.

منابع مصری تاکید می‌کنند که کاهش فشارهای کشورهای خلیج‌فارس بر قاهره، به دلیل توقف حمایت مالی و اقتصادی از سوی این قدرت‌ها، سهم زیادی در تلاش دولت مصر برای محدود کردن موانعی داشته است که پیش از این، نیروهای مذکور بر مصر اعمال می‌کردند و در ادامه مصر تلاش می‌کند نوعی از توازن را در روابط خود ایجاد کند. این منابع تصریح کردند که تحول اخیر در دیدگاه مصر نسبت به رابطه با ایران، در سایه وجود پیام‌های قبلی از سوی ایران برای بهبود روابط بود که قاهره به آنها پاسخی نمی‌داد و آخرین پیام، از طریق کاردار ایران در مصر، ناصر کنعانی مطرح شد که در آن، تمایل ایران برای بازگشایی صفحه تازه‌ای در روابط بین دو کشور و فراهم آمدن اراده سیاسی قوی برای این مهم، بیان شده بود. این خط‌مشی جدید مصر، نتیجه جمع شدن متغیرهای متعددی است که از آن میان، تمایل دولت مصر به برنامه‌ریزی برای روابط خارجی این کشور و مشخص کردن مواضع قاهره در مورد مسائل منطقه‌ای است که نمایندگی آن را کمیته‌ای به ریاست وزیر همکاری بین‌المللی سابق و مشاور فعلی عبدالفتاح السیسی، فایزه ابوالنجا، بر عهده دارد.

طبق اعلام منابع مصری، جلسه‌های مقدماتی بین مسوولان امنیتی دو کشور برگزار شده که نتیجه آن، گرایش‌های جدیدی است مبتنی بر بی‌احترامی نکردن سران دو کشور به یکدیگر و عدم استفاده از یک خطاب سیاسی یا رسانه‌ای هجومی. در همین رابطه، دستگاه‌های اطلاعاتی مصر آموزش‌هایی را برای رسانه‌های این کشور صادر کرده‌اند، مبنی بر توقف نمایش هر برنامه‌ای که دربردارنده بی‌احترامی به ایران یا نیروهایش در منطقه باشد، به همراه کنترل برخی اصطلاحات و توصیفاتی که در مورد نقش‌های ایران مطرح می‌شود. یکی از اهداف مصر از این اقدام، تصحیح مسیر روابط با ایران و تلاش برای یافتن نقشی تازه به عنوان میانجی در روابط بین کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و تهران است که این امر می‌تواند نفوذی را به مصر بدهد که در نهایت مزایای اقتصادی برایش داشته باشد.

فعالیت ایران در منطقه دریای سرخ و یمن و میزان تلاقی آن با منافع مصری، به یکی از دغدغه‌های اصلی در قاهره تبدیل شده است، ضمن اینکه پیام‌های طرف ایرانی همواره دربردارنده آمادگی تهران برای مراعات ملاحظات مصر یا نگرانی‌های آن در مورد نقش‌هایش در این منطقه و امنیت دریانوردی در دریای سرخ و تنگه باب‌المندب بوده است و این مساله برای تامین امنیت مسیر کشتی‌هایی که در کانال سوئز رفت و آمد دارند، برای قاهره از اهمیت حیاتی برخوردار است، همان‌طورکه امور دیگری نظیر اوضاع سوریه هم برای مصر مهم است.به گزارش منابع مصری، یکی دیگر از پیام‌هایی که در جریان گفت‌وگوها بین ایران و مصر مطرح شد، به امنیت شرکت‌های مصری مربوط می‌شود که در عملیات بازسازی در عراق که تهران نقش بزرگی در آن دارد، مشارکت خواهند داشت.

تلاش برای بازیابی نفوذ

مصر پس از تحولاتی که در ابتدای دهه دوم قرن بیست و یکم در این کشور رخ داد و به سرنگونی حسنی مبارک و تغییر آرایش نیروهای سیاسی در این کشور منجر شد، عملا در تحولات منطقه‌ای به حاشیه رفت و به‌رغم تاثیرگذاری جدی و غیرقابل انکاری که این کشور در گذشته داشت، عملا زیر سایه عربستان سعودی تبدیل به بازیگری درجه دوم شد. پس از روی کار آمدن عبدالفتاح سیسی، رییس‌جمهوری که رابطه خوبی با اسراییل و ایالات متحده داشت، قاهره کوشید تا ضمن همراهی با عربستان سعودی در بسیاری از حوزه‌ها به مرور نقش خود را در تحولات منطقه‌ای باز یابد. فرصت‌سنجی مصر نیز در این زمینه حایز اهمیت بود و این کشور توانست با بهره‌گیری از فرصت‌های محدودی که ناشی از تشدید تنش‌ها در منطقه و ناتوانی دیگر بازیگران از نقش‌آفرینی جدی است، گامی در راستای بازیابی نقش سابق خود بردارد. نمود این اتفاق، در درگیری‌های اخیر میان اسراییل و فلسطین قابل مشاهده است. طی این درگیری‌ها مصر تنها کشوری بود که هم رابطه‌ای خوب با اسراییل و ایالات متحده داشت و هم از نفوذ قابل توجهی در میان سران تشکیلات خودگران فلسطین و گروه‌هایی مثل حماس برخوردار بود. از همین‌رو به عنوان یک میانجی جدی وارد عمل شد. ایالات متحده نیز که از این موضوع آگاه بود، به مصر میدان داد و آنتونی بلینکن در میانه بحران انسانی غزه و کشتار مردم فلسطین از سوی اسراییل، تصمیم گرفت در سفری که برای به ‌کارگیری ابتکارات دیپلماتیک به منظور پایان دادن به درگیری‌ها در غزه صورت می‌گرفت، قاهره را به عنوان یکی از مقاصد خود انتخاب کند. اکنون نیز قاهره برای گام برداشتن همزمان در مسیر کاهش تنش با دیگر کشورها از جمله ایران در منطقه و همچنین ایجاد ائتلاف‌های جدید تلاش دارد تا نفوذ گمشده خود را بار دیگر باز یابد.

رفتار متناقض قاهره

مصری‌ها در حالی که تلاش می‌کنند در مسیر کاهش تنش با ایران گام بردارند، همزمان می‌کوشند تا با تقویت مثلث قاهره، بغداد و امان نفوذ خود را در منطقه افزایش داده و از نفوذ منطقه‌ای ایران بکاهند. عبدالفتاح السیسی، رییس‌جمهور مصر روز یکشنبه 6 تیر عازم بغداد شد تا در نشستی سه‌جانبه با حضور مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق و ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن شرکت کند. به گزارش «اعتماد»، این نشست سه جانبه بخشی از ابتکار سه جانبه عراق، مصر و اردن برای تقویت همکاری‌ها در حوزه سیاسی، اقتصادی، امنیتی و سرمایه‌گذاری‌های مشترک بود که از سال 2019 آغاز شده و چهارمین دور آن در تیر ماه امسال برگزار شد. اندیشکده چتم‌هاوس، در گزارشی دو دلیل عمده برای شکل‌گیری این اتحاد و احتمال موفقیت آن ذکر می‌کند. بر اساس این تحلیل یکی از دلایل عمده تلاش امان و قاهره برای تقویت این مثلث این است که «این اتحاد در عرصه بین‌المللی و منطقه‌ای قدرت قابل توجهی به اردن و مصر می‌دهد و باعث می‌شود آنها که در سالیان اخیر توان تاثیرگذاری جدی در منطقه و جهان نداشتند با استفاده از اهرمی به نام عراق بتوانند بازی موثرتری داشته باشند.» چتم‌هاوس همچنین یکی دیگر از اهداف شکل‌گیری این اتحاد را مقابله با نفوذ منطقه‌ای ایران که خواسته جریان امنیتی عراق به رهبری مصطفی الکاظمی و بازیگران منطقه‌ای طرفدار غرب یعنی اردن و مصر است، می‌داند: «به راحتی می‌توان فهمید که چرا دولت‌های غربی و رهبران عرب از چنین اتحادی استقبال می‌کنند. اما مشخص است در حالی که عراق تمایل دارد روابط خود را با اردن و مصر به ویژه با دومی گسترش دهد، ایران مایل نیست اجازه دهد که امان و قاهره، به راحتی نفوذش در بغداد را بدزدند.»

از تحولات اخیر چنین بر می‌آید که قاهره همزمان با اینکه مایل نیست در تنش‌های منطقه‌ای متحمل هزینه شود، تصمیم به بازنگری جدی در سیاست‌های پیشین خود که زمینه‌ساز اختلاف با ایران شده بود ندارد و ترجیح می‌دهد با حمایت امریکا و همراهی اسراییل و بدون اینکه آشکارا گامی در مسیر تقابل با ایران بردارد، مسیر خود را ادامه دهد.