اقتصاد و سلامت؛ چه چیزی پیش روی ایران است؟

بهروز حاجیان تهرانی، کارآفرین سلامت و موسس گروه پیشتازطب در یادداشتی نوشت: هفته جهانی سلامت در حالی از راه رسید که زنگ خطر چالش‌های عرصه سلامت در ایران کم‌کم به گوش می‌رسد و امروز بهترین زمان برای اتخاذ جهت‌گیری مناسب در این زمینه است.

این روزها ارتباط میان سلامت و اقتصاد بیش از هر زمان دیگری توجه‌ها را به خود جلب کرده است. یکی از روندهایی که در دنیا برای پاسخگویی به چالش‌های نظام سلامت مطرح شده بحث سلامت پیشگیری‌‌محور است که می‌تواند به‌عنوان یک نقطه عطف در ارتباط میان سلامت و اقتصاد ایفای نقش کند. اما تحقق سلامت پیشگیری‌محور نیازمند زیرساخت‌هایی است که در ایران باید به سمت آن حرکت کنیم.

شواهد حکایت از این دارد که جهان به‌سرعت در حال درک اهمیت سلامت پیشگیری‌محور، علی‌الخصوص به‌زیستن یا well-being و اثر آن بر اقتصاد کشورهاست.

دیلوید (Deloitte) که شبکه‌ای از فعالیت‌ها از جمله مشاوره به کسب‌وکارها را دنبال می‌کند، چند گزارش را به موضوع روندها و آینده سلامت اختصاص داده است. از جمله یکی از این مطالعات [۱] نشان می‌دهد دو سوم از هزینه‌های سلامت ایالات متحده، تا سال ۲۰۴۰ صرف به‌زیستن یا well being خواهد شد. قبل از کووید برآورد می‌شد که هزینه‌های سلامت در ایالات متحده آمریکا با نرخ رشد ۵.۳ درصد در سال، به ۱۱.۸ تریلیون دلار در سال ۲۰۴۰ خواهید رسید؛‌ با این حال بر اساس بررسی جدید دیلوید (Deloitte) برآورد می‌شود که به دلیل روندهای جدید سلامت، هزینه‌های سلامت ایالات متحده در سال ۲۰۴۰،  ۳.۵ تریلیون دلار کمتر از مقدار پیش‌بینی‌شده قبلی خواهد بود.

اما وضعیت هزینه‌های سلامت در ایران چگونه است؟‌ نتیجه یک پژوهش [۲] نشان داده است تا سال ۲۰۳۰ در ایران رشد هزینه‌های سلامت بیش از GDP و درآمد دولت خواهد بود؛ برحسب بررسی‌های این پژوهش، دولت از یک سو نخواهد توانست هزینه‌های روزافزون سلامت را تامین کند و  از سوی دیگر قادر نخواهد بود شاخص پرداخت از جیب (OOP) را به زیر ۳۰ درصد کاهش دهد.

به گفته گزارش اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس [۳]«طبق آمارهای منتشرشده، میانگین

شاخص سهم پرداخت‌های مستقیم از جیب بیماران از کل هزینه‌های سلامت طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸ برابر ۴۲.۲ درصد و در سال ۱۳۹۸ نیز ۳۷.۴۲ درصد بوده است که با هدف مندرج در برنامه ششم توسعه مبنی بر کاهش این شاخص تا  ۲۵ درصد فاصله دارد.»

سوال این است که نظام سلامت ایران چه تدابیری برای کاهش هزینه‌های سلامت در نظر گرفته است؟ به استناد همین پژوهش، «ارائه مراقبت‌های بهداشتی پیشگیرانه موثر که احتمال وقوع بیماری‌های فاجعه‌بار را کاهش می‌دهد، عموماً هزینه‌های تشخیص و درمان بعدی برای عوارض و هزینه‌های مراقبت طولانی‌مدت را نیز کاهش می‌دهد. از این رو افزایش سهم منابع بخش بهداشت و پیشگیری، می‌تواند از طریق سرمایه‌گذاری در سلامت، نیاز به درمان‌های گران‌قیمت و پرهزینه را کاهش دهد و موجب بهبود وضعیت سلامت و جلوگیری از وقوع هزینه‌های سنگین درمانی در آینده شود.

این در حالی است که بر اساس اطلاعات حساب‌های ملی سلامت کشور ایران حد فاصل سال‌های ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۹ مجموع هزینه‌های سلامت به طور میانگین ۵.۱ درصد آن صرف امور خدمات بهداشت عمومی و پیشگیری شده است.»  

به نظر می‌رسد که سونامی نقره‌ای (جمعیت رو به پیری) چالشی پراهمیت برای اقتصاد سلامت تمامی کشورهاست. بررسی وضعیت جمعیتی ایران از این حکایت دارد که ایران نیز از پیری جمعیت در امان نیست. به گفته معاونت وزارت بهداشت «نسبت جمعیت سالمند در طی حدود ۲۰ سال آینده، از ۱۰ درصد به ۲۰ درصد خواهد رسید و جمعیت سالمند ۲ برابر خواهد شد.»

به گفته NHS در انگلیس تعداد افراد بالای ۶۰ سال از ۱۴.۹ میلیون نفر در سال ۲۰۱۴ به ۱۸.۵ میلیون نفر در ۲۰۲۵ خواهد رسید؛ چالشی که NHS  قصد دارد آن را با اقداماتی مانند بازتعریف «موضوع ناتوانی» به یک شرایط قابل‌پیشگیری و قابل‌مدیریت، تشخیص زودهنگام، راهنماهای «سالمندی سالم» و بهبود استراتژی‌های پیشگیری مدیریت کند. [۴]

سلامت پیشگیری‌محور و روندهای جدید سلامت مستلزم درک اهمیت داده‌محوری در نظام سلامت است. نمی‌توان از هفته سلامت یاد کرد و چالشی که در ایران در زمینه داده‌های سلامت با آن روبرو هستیم را مغفول گذاشت. نوآوری در عرصه سلامت مستلزم زیرساخت‌های مناسب تنظیم‌گری است، چرا که رویکرد رگولاتور در تنظیم‌گری سلامت دیجیتال دغدغه تمام کسانی است که قصد ورود و کارآفرینی در این زمینه را دارند. چالش‌هایی که کسب‌وکارهای آنلاین در بحث توزیع اینترنتی دارو در مدت اخیر با آن روبرو بودند، نگران‌کننده و حاکی از این است که زیرساخت تنظیم‌گری در سایر بخش‌های سلامت دیجیتال نیز بدون چالش نخواهد بود؛ مهم‌ترین چالش‌های پیش روی کارآفرینان و نوآوران عرصه سلامت کندی رگولاتور در ارائه زیرساخت و نوعی تفکر انحصاری در زمینه داده‌های سلامت است که مانع بزرگی برای ورود فناوری‌های جدید و نوآوری در حوزه سلامت خواهد بود.

[1] Breaking the cost curve, Deloitte, https://www2.deloitte.com/us/en/insights/industry/health-care/future-health-care-spending.html

[2] Jahanmehr N, Noferesti M, Damiri S, Abdi Z, Goudarzi R. The Projection of Iran's Healthcare Expenditures By 2030: Evidence of a Time-Series Analysis. Int J Health Policy Manag. 2022 Dec 6;11(11):2563-2573. doi: 10.34172/ijhpm.2022.5405. Epub 2022 Feb 1. PMID: 35174678; PMCID: PMC9818126

[۳] مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات اجتماعی گروه سلامت،

بررسی مفهوم هزینه‌های کمرشکن سلامت و سیاست‌هایی برای محافظت مالی، تاریخ انتشار ۱۴۰۲/۱۲/۱۶

[۴] NHS, Improving care for older people https://www.england.nhs.uk/ourwork/clinical-policy/older-people/improving-care-for-older-people/