ایران و طالبان افغانستان

اعتمادآنلاین| حمیدرضا جلایی‌پور طی یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: افغانستان کشور پیچیده‌ای است، تاکنون دو ابر‌قدرت جهانی (شوروی سابق و آمریکای لاحق) در بزانو در آوردن این کشور ناکام مانده‌اند. از این‌رو شایسته نیست درباره آینده افغانستان ساده‌سازی کرده و شادی‌کنان پیشگویی کنیم که بزودی شهرهای بزرگ این کشور به تسخیر طالبان در می‌آید. به لحاظ تاریخی معمولا دولت‌های مرکزی افغانستان بر کل سرزمین‌های این کشور به یک میزان حاکمیت نداشتند و نباید ذوق‌زده و در عالم تصور به پیشواز پیروزی قریب‌الوقوع طالبان رفت.

با این همه وضعیت پیچیده افغانستان باعث نمی‌شود از رویکرد راهبردی ایران در نوع تعامل با افغانستان صحبت نکنیم. آیا چون طالبان یک جنبش مذهبی «ضد‌آمریکایی» و طرفدار «حکومت اسلامی» است، باید ایران و جمهوری اسلامی در برابر دولت قانونی افغانستان طرف طالبان را بگیرد و جنایات این گروه تروریستی را تطهیر کند؟ به نظر می‌رسد بنا به چهار دلیل زیر راهبرد اصلی ایران در این کشور باید تقویت «دولت-ملت» افغانستان باشد نه تطهیر طالبان.

1-قدرت گرفتن جنبش مذهبی-افراطی طالبان یا تشکیل مجدد حکومت و امارت اسلامی در افغانستان ضد منافع ملی ایران است. طالبان بعنوان یک جنبش ضد شیعه و ضد ایران (نیرویی که در دهه 80 یازده دیپلمات ایرانی را در مزار شریف به قتل رساند) و ضد توسعه می‌تواند جریان‌های متعارض سلفی و مسلح در ایران را تقویت کند. ائتلاف ضد ایران (موسوم به ائتلاف نتانیاهو، بن‌سلمان و ترامپ) برای به آشوب کشاندن ایران از طریق تاکید بر تنش‌های قومی و دیگری تنش‌های مذهبی-سلفی در درون ایران حساب باز کرده‌ و می‌کند.

2-ایران بیش از چهار دهه در پذیرش مهاجران افغان‌ نقش جدی داشته است اما در فرایند و همکاری‌های توسعه اقتصادی افغانستان نقش جدی نداشته است. ایران در چارچوب دولت-ملت افغانستان (نه از طریق قدرت‌گیری اختصاصی طالبان) می‌تواند در این کشور نقش توسعه‌ای داشته باشد وگرنه وضع فعلی، یعنی «هزینه» دادن ایران و «بهره» گرفتن ترکیه ادامه می‌یابد. ایران در شرایط فعلی در افغانستان یک پنجم نقش ترکیه را در توسعه‌ اقتصادی افغانستان ندارد. طالبان ضد توسعه کی به مشارکت ایران در توسعه افغانستان مجال خواهد داد!

3-افغانستان کشور متکثر و چندقومی (پشتون، تاجیک، هزاره و ...) است. بافت قومی بدنه تشکیلاتی طالبان از قوم پشتون هستند. ولی طالبان حتی صدای قوم پشتون هم نیستند، بلکه نماینده بخشی از مذهبی‌های سنتی قوم پشتون هستند.

4-اینکه در درون افغانستان عده‌ای قصد دارند که جریان طالبان را وارد فرایند مدیریت اجرایی کشور افغانستان کنند، موضوعی است درون افغانستانی و به نیروهای داخلی این کشور ربط دارد و تندروهای وطنی ایران نباید عجولانه به تطهیر طالبان بپردازند. دولت-ملت‌های افغانستان، تاجیکستان و ایران می‌توانند همچون سه پسر-دختر عمو یارویاور هم باشند. مثل روز روشن است دفاع از منافع ملی و حوزه نفوذ ایران در چارچوب همکاری دولت-ملت‌های همسایه شرقی بهتر تامین می‌شود و طالبان حتی در الگوی «دولت-امت» تندروهای وطنی نیز جای ندارد.