دلیران «تنگه شیرینه»؛ 311 روز مقاومت برای حفاظت از «بیرمی» در برابر کوه‌‌خواران!

اعتمادآنلاین| 311 روز مقاومت کرده‌اند تا از زیستگاه ارزشمند کوه بیرمی خورموج و دشتی در استان بوشهر مراقبت کنند. گاهی 50 تا 60 نفر می‌شوند و گاهی تا 300 نفر شمارشان افزایش می‌یابد. 311 روز مقاومت کرده‌اند تا مانع از احداث معدن سنگ درجه 3 در «تنگه شیرینه» شوند. اما اتفاقی که چهارشنبه گذشته پیرامون عمارت شیرینه روی داد، نگرانی‌ها درباره حفاظت از این منطقه را افزایش داده است. 24 اردیبهشت 99 و تنها یک روز پس از آنکه هیاتی از استانداری کرمان برای راه‌اندازی معدن استخراج سنگ وارد محل شدند و مردم محلی مانع از ورود آن‌ها و اجرایی کردن برنامه شان شدند، باغ اطراف عمارت شیرینه طعمه حریق عمدی شد. مردم محلی موضوع را به نیروی انتظامی گزارش و ماموران نیز این رویداد را صورتجلسه کردند. اما پرسش این است که چه کسی یا چه کسانی دست به آتش زدن این باغ کردند.

از سوی دیگر مردمی که 311 روز از زیستگاه ارزشمند کوه بیرمی محافظت کرده‌اند این پرسش را مطرح می‌کنند که چه کسی یا چه کسانی اجازه استقرار دستگاه‌های استخراج کوه و معدنکاری را داده‌اند. به گفته مردمی که از این منطقه محافظت می‌کنند هیچ مجوزی از سوی سازمان حفاظت از محیط زیست برای استخراج سنگ صادر نشده است و این نهاد موافق استخراج و احداث معدن نیست. در همین حال در مصوبه‌های مختلف دولت این منطقه به عنوان منطقه گردشگری در نظر گرفته شده است. با این حال تا این لحظه مشخص نیست چه کسانی در حال دور زدن قانون هستند.

براساس گزارشی که ایرنا روز 5 فروردین 1395 منتشر کرده است، شورای عالی حفاظت محیط زیست به ریاست حجت‌الاسلام حسن روحانی، رییس‌جمهوری با پیشنهاد ارتقای زیستگاه ارزشمند کوه بیرمی (خاییز) استان بوشهر به منطقه حفاظت شده، موافقت کرد.

این در حالی است که از آذر سال 1397 اجازه استخراج سنگ به بخش خصوصی در تنگه شیرینه داده شد. مردم که ابتدا این موضوع را باور نمی‌کردند آن را در حد شایعه تصور کردند، اما با مستقر شدن ماشین‌آلات سنگین و احداث حدود 2 هزار و 700 متر جاده برای رسیدن به نقطه مورد نظر برای ایجاد معدن خط بطلانی بر این شایعه و واقعی بودن اجازه صادر شده از سوی مسوولان کشیده شد. با این اتفاق مردم که نگران زیستگاهی بودند که سال‌ها برای ایجاد یک پاسگاه محیط‌بانی در آن تلاش کرده بودند خود دست به کار شدند.

علاوه بر اهمیت زیستگاه تنگه شیرینه انگیزه‌بخش بسیاری از شاعران محلی بوده و حتی عمارت شیرینه نیز مدت‌ها محل جمع شدن شعرا و ادیبان منطقه بوده است. این در حالی است که عموما آب شرب شهرستان دشتی و خورموج از چاه‌ها و چشمه‌سار‌های این تنگه تامین می‌شود و در سال 1350 که آب شرب بوشهر دچار مشکل شده بود از این محل برای تامین آب شرب مردم بوشهر استفاده شد. استخراج معدن بدون مطالعات زیست‌محیطی این پرسش را مطرح کرده که آیا این کار برای تامین آب مردم در این منطقه مشکلی ایجاد نمی‌کند زیرا عموما آبخوان‌ها با دستکاری‌های انسانی نظیر معدنکاری و فعالیت‌های اکتشاف دچار تغییر و تخریب می‌شوند.

حسین دلشب، مدیر کل وقت محیط زیست استان بوشهر در زمان تصویب منطقه حفاظت شده کوه بیرمی در توصیف این منطقه به ایرنا گفته بود: این منطقه زیستگاه بزرگ‌ترین گربه‌سانان ایران، پلنگ ایرانی است که به عنوان یک گونه ارزشمند در بالای هرم غذایی و به عنوان یک گونه چتر محسوب می‌شود و با توجه به مورد تهدید شدید بودن آن در سال‌های اخیر حفاظت از زیستگاه‌های این گونه ارزشمند در اولویت‌های حفاظتی سازمان حفاظت محیط زیست کشور است.

یکی از ساده‌ترین اتفاقاتی که با فعال شدن معدن در زیستگاه حیات‌وحش روی می‌دهد، ترساندن آن‌ها و در نتیجه کوچاندن این گونه‌ها می‌شود.

از سوی دیگر پتانسیل گردشگری و میراثی تنگه شیرینه می‌تواند به مراتب درآمد پایدارتری برای استان بوشهر و شهرستان‌های دشتی و خورموج داشته باشد. تنگه شیرینه و عمارت شیرینه یادبودی از دوره شاعر و حکمران آن منطقه یعنی «محمدخان دشتی» است. او از شعرای دوره ناصرالدین شاه بوده و در خورموج حکمرانی داشته است. «محمدخان» فرزند حاجی خان به سال 1246 قمری در قریه شُنبه (Shonbeh) متولد شد. از کار‌های او ساخت عمارت حکومتی، احداث قنات‌ها، قلعه‌ها و بنای کاخ حکمرانی خود در خورموج از جمله قسمتی از قلعه خورموج است. البته او به سال 1298 قمری در زندان نصیرالمک حاکم بوشهر پس از 9 ماه حبس درگذشت. آنچه اینک در تنگه شیرینه طعمه حریق شده از جمله توابع عمارتی بوده که محمدخان دشتی بنای آن را گذاشته بود. محمدخان دشتی از حکام بزرگ تاریخ جنوب کشور محسوب می‌شود. همچنین آثار و کتب خان دشتی اکنون در کتابخانه ملی ایران و دانشگاه فردوسی و دانشگاه تهران موجود است. از جمله آثار او می‌توان به «نون و نمکدون» و «دیوان محمد خان» اشاره کرد. در وصف او گفته‌اند، محمد خان دشتی بیشتر زمان خود را صرف نویسندگی و نقشه‌کشی می‌کرد.

همچنین براساس آنچه وب‌سایت فرمانداری دشتی در توصیف عمارت شیرینه نوشته است: عمارت شیرینه در محلی موسوم به همین نام در دل کوه و در 5 کیلومتری شرق خورموج احداث شده است. این بنا توسط محمد خان دشتی بنا نهاده شده و با توجه به اینکه سرچشمه آب شیرینی در کنار عمارت قرار داشت، مشهور به عمارت شیرینه شد. قدمت این بنا به 100 سال می‌رسد. عمارت شیرینه دارای دو طبقه بوده و از مصالح سنگ و گچ ساخته شده است. طبقه زیرین به دو بخش تقسیم می‌شود و بخش مرکزی به صورت یک سالن به ابعاد 24 متر مربع است.

تخریب یا اشتغال‌زایی

کوهستان بیرمی در منتهی‌الیه زاگرس جنوبی قرار دارد. طبیعت این کوهستان سرشار از زیبایی است؛ محیط زیستی زنده و شاداب که زیستگاه گونه‌های مختلفی از پرندگان و پستانداران محسوب می‌شود. این کوه از قدیم یکی از منابع مهم تامین آب شهرستان دشتی به شمار می‌رفته و به لحاظ تاریخی تفرجگاه مردم است. نمود این محل گشت‌وگذار را می‌توان در عمارت شیرینه دید که توسط یکی از خان‌های دشتی ساخته شده و نشان می‌دهد کوه بیرمی چه پتانسیل‌هایی برای گردشگری داشته است. متاسفانه این ظرفیت‌ها در روزگار ما چندان جدی گرفته نشد تا اینکه سال 97 خبر رسید که این کوهستان زیبا و منابع ارزشمند آن به کسی واگذار شده که قرار است معدنی احداث و از دل کوه سنگ مرمر استخراج کند. این خبر برای مردم منطقه شوک‌آور بود، چراکه معدن سنگ در برابر محیط‌زیست آنچنان ارزشی ندارد که لازم باشد چنین بهایی بابتش پرداخت و به چنین کوه و زیستگاهی صدمه زد. مردم به این نتیجه رسیدند که بهایی که دارند می‌پردازند به هیچ عنوان با آنچه به دست می‌آید، برابری نمی‌کند. برای همین بود که ترکیبی از همه مردم و فعالان محیط‌زیست با نام پویش بیرمی شکل گرفت.

از همان روزی که لودر‌های معدن وارد بیرمی شد، این پویش مردمی هم دفاع جانانه‌اش را شروع کرد و در گرمای 50 درجه آن منطقه جلوی این لودر‌ها نشستند و به آن‌ها اجازه کار ندادند. این دعوا سرانجام شکل حقوقی به خود گرفت و دادستانی بوشهر به نفع مردم رای داد با این حال معدن‌دار حاضر به تمکین نشده است. این چندمین بار است که در بوشهر مردم هستند که به تلاش برای نجات محیط‌زیست می‌پردازند. در آب‌پخش هم علیه پتروشیمی ایستاده بودند و جلوی احداث آن را در منطقه‌شان گرفتند. حالا اهالی بیرمی بیش از یک‌سال است که در آن عمارت شیرینه زندگی می‌کنند؛ شبانه‌روز شیفت‌هایی وجود دارد و تقسیم کار شده تا همیشه و در هر ساعتی کسانی آنجا حضور داشته باشند تا مبادا لودر‌ها دوباره شروع به کار کنند. هزینه این پویش هم توسط کمک‌های مردمی تامین می‌شود. کسانی که نمی‌توانند به صورت مستقیم در آن شرکت کنند، تا آنجا که بتوانند کمک‌هایی را به سایرین می‌رسانند که با توسل به همان کمک‌ها این پویش می‌تواند همچنان نفس بکشد.

مردم بوشهر به یک نقطه تفاهم رسیده‌اند؛ اینکه عملیات‌های اینچنینی زیر نقاب اشتغال‌زایی پنهان می‌شوند، اما در واقع دستاورد قابل توجهی برای مردم محلی نخواهند داشت. مردم بوشهر خاطره تلخ پارس جنوبی را به یاد دارند که سبب از میان رفتن سلامت شد، پتروشیمی‌هایی که باعث آسیب‌های جدی زیست‌محیطی شدند و به چشم دیدند. این مردم تجربه‌های تلخ عسلویه و دیر و بسیاری از شهرستان‌های دیگر را به خاطر دارند و از آنجایی که هیچ حمایتی هم از سوی دولتمردان در این بزنگاه‌ها ندیده‌اند، تصمیم گرفته‌اند که دیگر در برابر سرابی با عنوان اشتغال‌زایی کوتاه نیایند و تسلیم این بهانه نشوند. این اتفاقی است که در بیرمی افتاده؛ اتفاقات تلخ استان بوشهر از مردم آن مردمی سلحشور ساخته که ارزش محیط زیست را به خوبی تشخیص داده‌اند و آنچه در گذشته از دست داده‌اند، چشم‌ها و گوش‌های‌شان را باز کرده است. بالای 300 روز است که آدم‌هایی از اهالی محلی ساکن عمارت شیرینه شده‌اند و حتی آتش‌سوزی سه روز گذشته در این عمارت هم با هوشیاری آن‌ها مهار شد تا خوشبختانه هزینه‌ای غیرقابل بازگشت به مردم تحمیل نشود. جوامع محلی به محیط زیست حساس شده‌اند و حالا می‌دانند ثروتی که خداوند به آن‌ها داده است قابل واگذاری به غیر نیست. پویش بیرمی می‌تواند الگویی باشد برای سایر جوامع محلی کشور، برای کسانی که به چشم دیدند طرح‌هایی با نام اشتغال‌زایی به اجرا درآمدند، محیط‌زیست را تخریب کردند، تخریبگران رفتند و تنها میراثی که از آن‌ها ماند، نه اشتغال بلکه به غارت بردن پتانسیل‌های طبیعی بود.

منبع: آفتاب نیوز