اعتمادآنلاین گزارش می دهد:
چرا مراجع تقلید منتقد وجود ربا در نظام بانکداری هستند؟/ ربا ارتباطی با تعیین نرخ سود سپرده بانکی ندارد/ ربا به منع درآمدی برای بانک‌ها تبدیل شده است
سوال قابل طرح این است که آیا ربا به مفهوم تعیین نرخ سودی است که از سوی بانک مرکزی با توجه به نرخ تورم برای سپرده‌ها و تسهیلات تعیین می‌شود یا منظور آن درصدی است که بالاتر از نرخ سود تعیین‌شده (بالاتر از نرخ تورم) دریافت می‌شود؟ پیدا کردن پاسخی برای این پرسش می‌تواند مسیر روشن‌تری پیش روی اصلاح نظام بانکداری در ایران بگذارد.
اعتمادآنلاین| فرشته بهروزی‌نیک- روند بانکداری در ایران به نوعی پیش می‌رود که از نگاه بسیاری از آگاهان اقتصادی و همچنین مراجع تقلید «ربوی» است. سال‌هاست بی‌توجهی به بانکداری اسلامی در محافل کارشناسی مورد نقد دست‌اندرکاران نظام بانکداری و مسئولان اقتصادی قرار گرفته؛ اما در تمام این سال‌ها نظام بانکداری ایران روی پاشنه ربا چرخیده است که با تعاریف بانکداری اسلامی فاصله بسیاری دارد. به تازگی، الیاس حضرتی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، از نهایی شدن طرحی در حوزه بانکداری خبر داد که به واسطه اجرای آن، ربوی بودن بانک‌ها به صفر خواهد رسید. آن‌طور که حضرتی مطرح کرده: «طرح بانکداری جمهوری اسلامی ایران تا پایان شهریورماه نهایی می‌شود، تا با این اقدام استقلال بانک مرکزی به حداکثر رسیده و روند ربوی بودن نظام بانکداری به صفر رسانده شود.»
ربوی بودن بانکداری یعنی چه؟
حالا سوال قابل طرح در این زمینه این است که آیا ربا به مفهوم تعیین نرخ سودی است که از سوی بانک مرکزی با توجه به نرخ تورم برای سپرده‌ها و تسهیلات تعیین می‌شود یا منظور آن درصدی است که بالاتر از نرخ سود تعیین‌شده (بالاتر از نرخ تورم)، دریافت می‌شود؟ پیدا کردن پاسخی برای این پرسش می‌تواند مسیر روشن‌تری پیش روی اصلاح نظام بانکداری در ایران بگذارد.
در این‌باره اظهارنظرهای متفاوتی وجود دارد، اما نکته‌ای که آگاهان اقتصادی بر سر آن اتفاق نظر دارند، رد طرح این انتقاد است که چرا ایران تنها کشوری است که نرخ سود 2رقمی دارد؛ این کارشناسان می‌گویند در همه کشورها نرخ سود بر اساس نرخ تورم تعیین می‌شود، کشوری که نرخ تورمی 2رقمی دارد نرخ سود بانکی‌اش هم 2رقمی خواهد بود و این مساله کوچک‌ترین ارتباطی با ربا نخواهد داشت.
تورم 2رقمی، سود بانکی 2رقمی خواهد داشت
احمد حاتمی‌یزد، مدیرعامل اسبق بانک صادرات، در این‌باره به اعتمادآنلاین گفت: «اگر قرار است نرخ سود بانکی در ایران تک‌رقمی شود، ابتدا باید نرخ تورم و روند افزایشی آن اصلاح شود.» البته این اظهارنظر در حالی مطرح می‌شود که طی سال‌های گذشته تاکنون، هر بار شورای اعتبار تصمیم گرفت نرخ سود بانکی را کاهش دهد، تازه ماراتن بانک‌ها برای پرداخت سود بیش از نرخ مصوب بانک مرکزی به مشتریان آغاز شد.
در حال حاضر بانک مرکزی نرخ سود بانکی را 15 درصد اعلام کرده، این در حالی است که بسیاری از بانک‌های خصوصی و دولتی حتی سود 30 درصدی به مشتریان خود پرداخت می‌کنند. اگرچه بارها وزیر اقتصاد و همچنین رئیس کل بانک مرکزی به مردم هشدار داه‌اند که اگر بانکی پرداخت سودی بیش از نرخ مصوب بانک مرکزی پیشنهاد کرد، بدون شک ورشکسته است، اما به نظر می‌رسد به دلیل مشکلات بی‌شمار اقتصادی، نرخ سود بیشتر برای بسیاری از سرمایه‌گذاران خانگی نیز بسیار حائز اهمیت است. البته به گفته حاتمی‌یزد در مفاهیم و قوانین بانکداری اسلامی که در حال حاضر اجرا می‌شود، نرخ سود سپردههای بانکی ربا نیست؛ هرچند در این‌باره نیز اظهارنظرها بسیار متفاوت است.
نتیجه غیرربوی شدن بانک‌ها سالم‌سازی بانکداری است؟
از سوی دیگر برخی آگاهان معتقدند بحث به صفر رساندن ربوی بودن بانکداری در ایران، شاید ارتباط مستقیمی با سالم‌سازی ساختار اقتصادی بانک‌ها نداشته باشد، کمااینکه ممکن است در دوره‌ای این روند معکوس شود.
بانک‌ها در طول سال‌های گذشته ربا روی ربا انباشت کرده‌اند. به این مفهوم که نه تنها سود وام و تسهیلات را با ربا دریافت کرده‌اند بلکه این روند را درباره دریافت جریمه و دیرکرد بازپرداخت سود نیز اعمال کرده‌اند. بنابراین مثلاً کسی که یک میلیارد تومان از بانکی وام گرفته و به هر دلیلی دچار تاخیر در بازپرداخت می‌شود، نه تنها وامش را با سیستم ربا دریافت کرده که در طول دوران تعلل ربا بر ربا را نیز از او دریافت خواهند کرد.
پول به میزان تورم ربا نیست
حیدر مستخدمین حسینی، تحلیلگر اقتصادی، در این‌باره به اعتمادآنلاین گفت: «پول به میزان تورم در بانکداری دنیا ربا نیست؛ آنچه به صورت زیادتی تورم باشد ربوی است، ربا بر ربا و ربا بر جریمه دیرکرد سود هم ربوی است.»
فتوای مراجع تقلید درباره ربا چیست؟
مبارزه با ربا در بانکداری اسلامی، مراجع تقلید را هم به میدان آورده است. اختلافی درباره حرام بودن ربا، در اظهارنظر مراجع تقلید، دیده نمی‌شود.
بر اساس این گزارش، آیت‌الله نوری همدانی یکی از مراجع تقلید گفته است: «دریافت دیرکرد «شرعاً حرام» است؛ ربا گناه کبیره‌ای است که در اسلام حرام است. اگر در مقابل یک قرض، پول بیشتری گرفته شود، حرام و رباست و متاسفانه این کار در بانک‌های ما انجام می‌شود.»
آیت‌الله علوی گرگانی، از دیگر مراجع تقلید، نه تنها ربا را حرام می‌داند که معتقد است برای مبارزه با این مقوله باید نظام بانکی در کشور اصلاح شود. او گفته است: «اگر اقتصاد اسلامی می‌خواهد صورت گیرد، باید منابع مأخذه اصلی اصلاح شود، چون در غیر این صورت بی‌فایده است؛ یک منبع اولیه اصلی امور مالی کشور عبارت از بانک‌ها و... خواهد بود، چراکه تا بانک‌ها اصلاح نشوند جامعه درست نخواهد شد، چون بنیه جامعه روی امور مالی می‌گردد و تا پولی در جامعه نباشد، حرکتی اتفاق نمی‌افتد.»
آیت‌الله مکارم شیرازی، از مراجع دیگر تقلید، معتقد است: «در دنیای امروز بانکداری اسلامی، وجود بانک یک ضرورت است و اساساً بدون بانک نمی‌توان مبادلات و فعالیت‌های بزرگ اقتصادی کرد و زندگی بدون بانک بسیار سخت است.»
همچنین آیت‌الله جعفر سبحانی نظر خود را درباره ربا در نظام بانکداری و مساله معوقات بانکی این‌طور توضیح داده است: «مساله دیرکرد وام، نگران‌کننده است و غالب استفتائات مردم در همین رابطه است و نشان می‌دهد جامعه از این بابت دچار خسران شده که موجب ناراحتی بوده و لازم است فکری برای حل این مشکل کرد.»
آیت‌الله جوادی آملی نیز در این‌باره گفته: «ملت بدون ثروت مادی فقیر بوده و ستون فقرات او شکسته است؛ اکنون این ثروت‌ها در بانک‌های ربوی جمع‌آوری شده، در صورتی که ظرفیت‌های بسیاری در نقاط مختلف کشور نیازمند این سرمایه‌هاست. حقوق کارمندان بانک‌های ربوی حرام است، زیرا حقوق حلال در برابر کار حلال گرفته می‌شود.»
حرف آخر
ربا در حالی به یکی از منابع درآمدی بانک‌ها تبدیل شده که سال‌هاست نظام بانکی از همین نقطه آسیب‌های جدی دیده است. در حال حاضر بانک‌ها رقمی در حدود 210 هزار میلیارد تومان معوقات بانکی دارند که توان دریافت این حجم از بدهی را ندارند. در شرایطی که بدهکار امکان پرداخت سود وام را ندارد، اینکه با در نظر گرفتن وجه التزام از محل دیرکرد پرداخت سود، جریمه دریافت شود آیا نتیجه‌ای جز انباشت معوقات بانک‌ها دارد؟ با این اوصاف به نظر می‌رسد زمان آن رسیده که نظام بانکی کشور به طور ریشه‌ای اصلاح شود.
دیدگاه تان را بنویسید