داستان یک خیانت؛ وقتی «سیا» ماندلا را فروخت

محمدحسین لطف‌الهی- جزییات جدیدی که نشریه تایم از زندگی رهبر جنبش ضد آپارتاید آفریقای جنوبی منتشر کرده، نشان می‌دهد سازمان اطلاعات مرکزی ایالات متحده (CIA) در سال 1962 برای دستگیری نلسون ماندلا به دولت نژادپرست آفریقا کمک کرده است.

چرا این گزارش مهم است؟

در این گزارش آمده است که بر اساس شواهد به دست آمده، جان اف کندی، رییس‌جمهور وقت ایالات متحده و دولت او که در آن زمان در داخل امریکا با جنبش‌ حقوق مدنی درگیر بودند، در دستگیری نلسون ماندلا، رهبر جنبش ضد آپارتاید آفریقای جنوبی نقش داشتند. ماندلا به دلیل رهبری کنگره ملی آفریقا (ANC) که با سیاست‌های نژادپرستانه دولت آپارتاید آفریقای جنوبی - از جمله وضعیت بسیار بدی که برای شهروندان سیاهپوست این کشور به وجود می‌آورد - مخالف بود، 27 سال از عمر خود را در زندان سپری کرد.

ماندلا سرانجام در سال 1990 با فروپاشی آپارتاید از زندان آزاد شد و 4 سال بعد در سال 1994 مردم آفریقای جنوبی او را به عنوان اولین رییس‌جمهور سیاهپوست این کشور برگزیدند. او به مدت 5 سال رییس‌جمهور آفریقای جنوبی بود و سرانجام در سال 2013 و در 95 سالگی درگذشت.

ماندلا چگونه دستگیر شد؟

ریچارد استنگل، سردبیر سابق نشریه تایم و از جمله کسانی که در نگارش زندگینامه خودنوشت ماندلا همکاری می‌کرد در این گزارش از مصاحبه‌ای منتشر نشده با ماندلا روایت کرده که در سال 1993 ضبط شده بود. او درصدد انتشار یک پادکست درباره ماندلاست. استنگل فاش کرده است که ماندلا در مصاحبه مذکور به او گفته بود یکی از دیپلمات‌های امریکایی مستقر در آفریقای جنوبی برنامه‌ها و زمانبندی سفرهای او را در اختیار دولت آفریقای جنوبی گذاشته و دولت آفریقای جنوبی از همین برنامه برای بازداشت ماندلا استفاده کرده است.

در سال 2017، بخشی از اسناد محرمانه سازمان اطلاعات مرکزی امریکا که پیش‌تر از سوی استنگل توصیف شده بود، از طبقه‌بندی خارج شد. در این اسناد نلسون ماندلا به عنوان «یک کمونیست احتمالی» نام برده شده و شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد سازمان سیا رهبر کنگره ملی آفریقا را در یک سفر خارجی زیر نظر دارد.

جزییات موجود در اسناد بیانگر آن است که سازمان اطلاعات مرکزی امریکا اطلاعات دقیقی از سفرهای خارجی ماندلا به دست آورده و با تحویل این اطلاعات به دولت آفریقای جنوبی کمک کرد تا او در سال 1962 در حالی که از دوربان به ژوهانسبورگ می‌رفت، دستگیر شود.

تایم می‌نویسد: بعدازظهر روز یکشنبه 5 آگوست 1962 نلسون ماندلا سوار بر یک آستین وست مینیستر آخرین مدل از دوربان به سمت ژوهانسبورگ می‌رفت. فاصله دو شهر حدود هفت ساعت رانندگی بود. با اینکه ماندلا لباس راننده‌ها را پوشیده بود اما سیسیل ویلیامز، کارگردان کمونیست تئاتر در آفریقای جنوبی و عضو مخفی کنگره ملی آفریقا که خود یک سفیدپوست بود، رانندگی می‌کرد. در آن زمان هیچ کس مثل ماندلا، مخالف رژیم آپارتاید و رهبر شاخه نظامی تازه تاسیس کنگره ملی آفریقا در آفریقای جنوبی تحت تعقیب نبود. به گفته نزدیکانش، ماندلا در شب قبل از این اتفاق جلسات زیادی داشت و او به هیچ‌وجه درباره تلاش رژیم برای پیدا کردن و بازداشت او نگران به نظر نمی‌رسید. چند ساعت پس از شروع سفر، چند مایل که از شهر هاویک فالز گذشته بودند یک خودرو فورد جلوی خودروی حامل ماندلا پیچید و به ویلیامز علامت داد که در کنار جاده بایستد. ماندلا دقیقا می‌دانست چه اتفاقی می‌افتد؛ او بازداشت شد.

یک توطئه آشکار

اسناد جدید کاملا در تایید ادعاهایی هستند که دونالد ریکارد، افسر بازنشسته سازمان اطلاعات مرکزی ایالات متحده در گفت‌وگو با جان ایروین، مستندساز بریتانیایی مطرح کرده بود. به گفته ریکارد، او در نشستی توجیهی، اطلاعاتی را که از ماندلا داشت در اختیار پلیس آفریقای جنوبی گذاشته بود: «ماندلا به‌طور کامل تحت کنترل اتحاد جماهیر شوروی بود. او اسباب بازی مسکو بود. او ممکن بود در آفریقا جنگ راه بیندازد و اگر این جنگ راه می‌افتاد، ایالات متحده ناگزیر بود، مداخله کند. شوروی همه کار حاضر بود انجام دهد تا روی منابع معدنی آفریقا تسلط پیدا کند. ما باید ماندلا را متوقف می‌کردیم.»

نشریه تایم از سال 2021 درخواست‌های قانونی متعددی را ذیل قانون «آزادی اطلاعات» ثبت کرده و از سازمان اطلاعات مرکزی ایالات متحده خواسته بود اسناد مرتبط با همکاری‌های این سازمان با پلیس آفریقای جنوبی را در اختیار این نشریه قرار دهد.

در پاسخ به این درخواست‌ها، سازمان اطلاعات مرکزی امریکا اعلام کرد که «نمی‌تواند وجود یا عدم وجود این اسناد را تایید یا تکذیب کند.» این سازمان از اظهارنظر روی گزارش نشریه تایم هم خودداری کرده است.

روایت‌هایی از گذشته

زمانی که نلسون ماندلا در سال 1962 دستگیر شد، در حال بازگشت از سفری دو ماهه در سراسر قاره آفریقا بود. او در این سفر آموزش نظامی می‌دید و برای کارزار نظامی کنگره ملی آفریقا پول جمع‌آوری می‌کرد.

از آن زمان تا امروز، رسانه‌ها گزارش‌های زیادی را در خصوص ارتباط بین دستگیری ماندلا و دولت ایالات متحده منتشر کرده‌اند. روزنامه ژوهانسبورگ استار در مقاله‌ای که در سال 1986 منتشر کرد به نقل از «یک افسر بازنشسته پلیس» آورده است که پلیس آفریقای جنوبی از طریق یک دیپلمات امریکایی در شهر دوربان که مامور سازمان سیا بود از جای نلسون ماندلا آگاهی یافت.

چهار سال بعد، روزنامه Atlanta Journal-Constitution یک روزنامه محلی در ایالت جورجیا گزارش داد که «یک افسر اطلاعاتی بازنشسته» که یک مقام اجرایی ارشد سازمان سیا بوده تمام اطلاعات درباره مکان استقرار و جزییات سفر ماندلا را در اختیار آفریقای جنوبی گذاشته است. در این مقاله آمده است: «سازمان اطلاعات مرکزی امریکا در آن زمان ماندلا و کنگره ملی آفریقا را یک تهدید برای ثبات و امنیت آفریقای جنوبی می‌دانست. ایالات متحده در آن زمان به تازگی قراردادی برای همکاری نظامی با آن کشور به امضا رسانده بود و آفریقای جنوبی یک منبع بسیار مهم اورانیوم و سایر مواد معدنی استراتژیک به شمار می‌رفت. مهم‌تر از همه، رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی یکی از مورد اطمینان‌ترین متحدان غرب علیه شوروی بود؛ ابرقدرتی که با بسیاری از کشورهای تازه استقلال یافته آفریقایی رابطه خوبی داشت. در آن زمان، حضور و نفوذ اطلاعاتی ایالات متحده در منطقه از دولت آفریقای جنوبی بیشتر بود.» این مقاله از یک افسر بازنشسته آفریقای جنوبی به نام جرارد لودی نقل می‌کند که سیا یک خبرچین در دوربان داشت که اطلاعات سفر ماندلا را به دست آورد و این اطلاعات بعدا در اختیار پلیس آفریقای جنوبی قرار گرفت.

ماندلا و ایالات متحده

 نویسنده تایمز نگاه ماندلا به رابطه با ایالات متحده را اینچنین توصیف می‌کند: «ماندلا شاکی بود که امریکا و غرب هیچ‌گاه تا پیش از آزادی‌اش از زندان از او و جنبش ضد آپارتاید حمایت نکردند با این حال او همواره می‌دانست که ایالات متحده به همه ‌چیز با لنز جنگ سرد نگاه می‌کند. پس از مصاحبه سال 1993 من هیچ‌گاه از او درباره نقش سازمان سیا نپرسیدم و او نیز از زمان ریاست‌جمهوری دیگر به‌طور عمومی در این باره صحبت نکرد. او از ایالات متحده به عنوان متحد و حامی آفریقای جنوبی استقبال کرد و دوبار برای نمایندگان کنگره ایالات متحده سخنرانی کرد.» به نوشته استنگل، وقتی در سال 1993 از ماندلا پرسیده شد که چگونه می‌تواند با دشمنانش و کسانی که دستگیرش کردند همکاری کند، پاسخ داد: «وظیفه شما این است که با انسان‌ها همکاری کنید، چراکه آنها انسان هستند؛ نه به این دلیل که شما فکر می‌کنید آنها فرشته هستند.»