حمام ایرانی از نگاه ژان شاردن

اعتمادآنلاین| استفاده از حمام نه تنها در ایران همگانی و رایج است بلکه بیشتر از هر کشور دیگر شرقی معمول است.

مردمانی که در نقاط شمالی و غربی مسکن دارند، بر اثر سکونت در یک منطقه سردتر، چندان نیازی به حمام رفتن ندارند و آنهایی که در منطقه مقابل (ساکنان جنوب و شرق) اقامت دارند، دارای رودخانه و برکه‌هایی هستند که در آنها استحمام می‌کنند.

ایرانیان به سه دلیل به گرمابه می‌روند: به علت مذهبی، به‌خاطر تندرستی، برای پاکیزگی.

مذهب مقرر داشته است که هر شخص کثیف سراسر بدنش را بشوید و این کار در خزانه حمام انجام می‌پذیرد و چون مجامعت از نظر شرعی نوعی آلودگی بشمار می‌رود، خرافاتیانی هستند که در یک روز بیش از یک بار به حمام می‌روند. ...

گرمابه‌های ایران عبارت است از سه محوطه که از هر سو مسدود است. نور از راه صفحات مدور کوچک شیشه‌ای که در زیرگنبد گرمابه تعبیه شده به درون می‌تابد. محوطه اول بزرگ است و صفه‌های[سکو] چوبین در اطراف دارد و جای جامه کندن و پوشیدن است.

محوطه ثانی که معمولاً مربع شکل است، شش تا هشت پا قطر دارد و محاذی کف محوطه از چدن است، اینجاست که آب را گرم می‌کنند و از همین، گرمابه دار با آتشی که بوسیله خار و خس یا برگ خشک درختان و تکه‌های پِهن و تپاله [تاپاله] روشن می‌شود، گرم می‌کنند.

روشن کردن گرمابه بوسیله هیزم قدغن است، زیرا درخت کافی در کشور وجود ندارد، اما اگر منعی هم در میان نبود باز هیزم به‌کار نمی‌رفت، زیرا بسیار گران است و برای گرمابه، گرمای مداومی لازم است و پِهن وتپاله بهتر نگهدارنده گرما است.

محوطه سوم گرمابه خاص شست‌و‌شو (خزانه) است. سپیده صبح، پیش از طلوع آفتاب شاگرد حمامی پشت بام می‌رود و با دمیدن در بوق، آمادگی گرمابه را خبر می‌دهد.

استحمام‌کنندگان در محوطه اول جامه از تن بیرون می‌آورند و پس از آن لنگی به خود می‌پیچند که از کمر تا زانوها را می‌پوشاند و بعد وارد گرمخانه می‌شوند و در آنجا چند لحظه دیگر، دلاکی آب فراوان روی شانه‌های مشتری می‌ریزد و سپس کیسه‌ای به‌دست می‌گیرد وسرتا پای او را چنان به خشونت با کیسه مالش می‌دهد که آنها که عادت ندارند، گمان می‌برند که پوست تنشان کنده خواهد شد.

سپس سروصورت مشتری را اگر بخواهد اصلاح می‌کنند و ناخن‌های دست و پایش را می‌گیرند، بدن را مالش می‌دهند و اندام‌ها را دراز می‌کنند و مدت یک ربع ساعت بیش، آن را بشدت و خشونت مشت ومال می‌دهند.

وقتی به این طریق مشتری را خوب مالش و مشت ومال دادند، مشتری در خزانه غوطه ور می‌شود و هنگام بیرون آمدن از آن، قطیفه سپیدی به خود می‌پیچد و به محوطه اول باز می‌گردد و جامه‌های خود را می‌پوشد.

ساعت حمام رفتن از این قرار است که مردان از صبح تا چهار بعد از ظهر و زنان باقی روز را تا نیمه شب به گرمابه می‌روند و هنگامی که گرمابه برای زنان آماده شد، دلاک‌های مرد می‌روند و دلاک‌های زن جای آنها را می‌گیرند. هر کس جامه و زیر جامه ولوازم شست‌و‌شوی خود را به گرمابه می‌برد.

اشخاص متعین و متشخص با دوسه تن خدمتکار می‌روند. کار خدمتکار، یا خدمت به ارباب است یا محافظت جامه‌های وی، گرچه سرقت در حمام به ندرت اتفاق می‌افتد.

به کسانی که حوله یا قطیفه با خود نمی‌برند، البته به ندرت چنین می‌شود، قطیفه داده می‌شود تا تن خود را در گرمابه بپوشاند یا خود را خشک کنند.

زنان بخصوص در گرمابه، با شکوه جلوه می‌کنند و آنجاست که لوازم آرایش، عطر و اسانس‌ها و نیز مهم‌ترین اشیای تجملی خود را پیش چشم دیگران می‌گسترانند و نمایش می‌دهند.

خزانه گرمابه آنقدر بزرگ است که بیش از 10 نفر با هم می‌توانند به آسودگی درآن شست‌و‌شو کنند.

چون همه گونه مردم، بی‌تفاوت دراین گرمابه تن می‌شویند، بیماران مانند اشخاص تندرست، بیماران مقاربتی و مبتلایان به بیماری‌های مسری دیگر نیز یکجا شست‌و‌شو می‌کنند. لذا غالباً اتفاق می‌افتد که دراین خزانه افراد تندرست دچار انواع بیماری‌ها شوند.

ثروتمندان بزرگ گرمابه خصوصی درخانه دارند، افراد یک طبقه پایین تر، گرمابه به خانه‌شان متصل است و هر وقت دلشان بخواهد به‌طور خصوصی از آن استفاده می‌کنند.

هزینه گرمابه شخصی در خانه بسیار زیاد است زیرا اگر اجاق آن را مدام روشن نگاه دارند، از نظر بهداشتی زیان بخش خواهد بود. بنابراین کسانی که گرمابه در مجاورت خانه خود دارند، معمولاً آن را اجاره می‌کنند به شرط آنکه اجاقش را همواره روشن نگاه دارند و این کار نیز با استفاده از علف‌های هرزه که در باغشان می‌روید و تپاله‌ای که از اصطبل شان به‌دست می‌آید، به سهولت امکان پذیر است.

منبع: روزنامه ایران