فیلم مستند و جدال با بی‌اعتمادی/ طناب نجاتی که مردم را از توهم دور می‌کند

اعتمادآنلاین| نیوشا صدر نویسنده، مترجم و فیلمنامه‌نویس در یادداشتی از تاثیر فیلم مستند در همبستگی اجتماعی، آگاه سازی مردم و پر کردن جای خالی رسانه‌های عمومی نوشته است: «در حالیکه در جهان کنونی با ا انواع طلاعات درست و نادرست احاطه شده‌ایم و بیش از هر زمانی در طول تاریخ به منابع مختلف خبری دسترسی داریم، با شگفتی شاهد آنیم که بی‌اعتمادی به رسانه‌های عمومی در بسیاری از کشورهای جهان به بیشترین حد خود در طول دهه‌های اخیر رسیده است.

به گزارش اعتمادآنلاین، تعداد رسانه‌های مستقل به شدت کاهش یافته و با توجه به نبود آگاهی عمومی در مورد دانش رسانه و فراگیر نبودن سواد رسانه‌ای، مردم نمی‌دانند کدام خبر را با کدام روایت و از کدام منبع خبری بپذیرند.

امکان تعقیب همزمان یک واقعه، از بی‌شمار رسانه‌های موجود که بسیاریشان حضور آن دیگری را کاملا نادیده می‌گیرند، یکی از مهم‌ترین دلایل این بی‌اعتمادی است.

ماجرا از هر منبعی به نحوی به گوش می‌رسد، برخی بخشی از حقیقت آن را حذف می‌کنند، برخی آن را وارونه می‌کنند، برخی اساسا آن را نادیده گرفته و انکار می‌کنند و چنین فضایی مناسب‌ترین بستر برای شکل‌گیری و گسترش انواع توهم و شایعات است. وقتی اخبار ضد و نقیض‌اند و قدرت تشخیص سره را از ناسره ندارید، توهم به کمکتان می‌آید تا روایتی ظاهرا بی‌نقص و یکپارچه را از وقایع بسازید و با آرامش خیال به این سازه پوشالی تکیه کنید. آرامش خیالی که طی زمان سلامت جامعه را به سمت خطرناکی سوق می‌دهد.

به همین علت است که اطلاعات نادرست و بدون هیچ شواهد و مدارکی با این حجم وسیع از گوشی به گوشی می‌رود و گاه به باوری عمومی بدل می‌شود، بسیار می‌شنوید که مثلا بیل گیتس با اهداف شومی دست به ساختن ویروس کووید19 زده است، یا اعضای بدن بیماران کرونایی به فروش می‌رود.

تاثیر مخرب این توهمات تنها به خود شایعه محدود نمی‌شود، بلکه گسترش آن سبب می‌شود که اخبار حیاتی کاملا نادیده گرفته شده و به حاشیه رانده می‌شوند، آن چه بر سر محیط زیست و جنگل‌ها میاید، وضعیت اقلیت‌ها، فاصله افتادن هر چه بیشتر میان خودی و ناخودی و تمام آن چه برای حفظ و سلامت یک جامعه به آن نیازمندیم.

بیشترین علت فراگیر شدن چنین اخباری که صرفا بر پایه توهمات فردی است و سنجش صحت و سقم آن برای انسان تحصیل‌کرده و دانا چندان دشوار نیست، بی‌اعتمادی مردم به رسانه است. در این وضعیت آثار مستند می‌توانند جدا از نقش‌های همیشگی و منحصر به فرد خود، در جلب اعتماد مخاطب به سوی حقیقت و رسانه درست نیز بسیار موثر باشند.

مرکز رسانه‌ها و تاثیرات اجتماعی آمریکا، به تازگی نتیجه مطالعه‌ای را در مورد تاثیرگذاری فیلم‌های مستند منتشر کرده است که نشان می‌دهد چگونه این فیلم‌ها می‌توانند در بی‌راهه‌های خطرناک دروغ و توهم و شایعه که به ناکجا آباد ختم می‌شود مسیر درست را به مردم نشان دهند و توجه آن‌ها را دوباره به سمتی که باید و به نفع اجتماع است معطوف کنند.

این مطالعه که با تمرکز بر فیلم Always in Season ساخته ژاکلین الیو انجام شده است نشان می‌دهد که روایت فیلساز از چگونگی مرگ یک جوان سیاهپوست، که بر تحقیقی همه‌جانبه، گفت‌و گوهای فراوان و تلاش برای کشف حقیقت همراه است، فارغ از این که این گفت‌وگوها و تلاش‌ها آیا به نتیجه واضحی منجر می‌شود یا نه، قادراست دوباره مردم را به پرسشگری و دیدن دقیق‌تر واقعیت اطراف وادار کند.

این مطالعه نشان می‌دهد که مردم هنوز به روایت فیلم‌های مستندی که توسط فیلمسازان مستقل ساخته می‌شود باور دارند، این روایت را به عنوان منبع موثق اطلاعاتی میشناسند و به آن چه از این دریچه به هوش و گوششان منتقل می‌شوداعتماد می‌کنند که نهایت به محرکی برای شکل‌گیری گفتمانی درست و هدفمند درباره موضوعات اجتماعی بدل می‌شود.

این مستند ماجرای نوجوانی سیاهپوست را بازگو می‌کند که طبق شواهد، خودکشی کرده است، دست کم نخستین واکنش مقامات قانونی تاکید بر خودکشی اوست. ادعایی که مادرش آن را نمی‌پذیرد چون برخلاف انکار عمومی می‌داند که همچنان اعدام‌های بدون دادگاه و محاکمه علیه سیاهان و کسانی که تبار آفریقایی دارند ادامه دارد. فیلم‌ساز با کاوشی دقیق‌ تلاش می‌کند نسبتِ این نوع تروریسم تاریخی را با خشونت‌های نژادی کنونی این کشور بیابد.

این‌گونه مستندها ذهن مردم را که به واسطه شایعات و گزارش‌های ساده خبری (که ماهیت انسانی افراد در آن ناپدید است) آرام‌‌آرام به تکیه بر توهم خو گرفته است، دوباره به سمت تفکر انتقادی سوق می‌دهد، آنان را از کرختی بیرون می‌آورد، وادارشان می‌کند نسبت به مسائل اطرافشان حساس‌تر شوند و بی‌تفاوت از کنار آن عبور نکنند و به این ترتیب به شکل دادن همبستگی اجتماعی کمک می‌کند.

همبستگی‌ای که در یک چرخه حیاتی در نهایت سبب می‌شود حقیقت به شکلی عریان‌تری خود را در جامعه بنماید و مردم به جای آرام گرفتن با افکار تخدیرکنده، برای دفاع از آن بیش از پیش وارد عمل شوند.

مستندهایی که توسط فیلم‌سازان دغدغه‌مند و مستقل ساخته می‌شوند به مردم فرصت نگریستن در واقعه را می‌دهند، به خاطره‌ای دور، یک خط در روزنامه، یا یک عدد، جان می‌بخشند و وجوه انسانی و غیرانسانی آن را به رخ مردم می‌کشند، همدلی آن‌ها را بر می‌انگیزند و کاری می‌کنند که نادیده گرفتن واقعیت دیگر مانند گذشته آسان نباشد.

مستند در جهان امروز وظیفه‌ای بسیار سنگین‌تر از گذشته برعهده دارد. مستند در جهان امروز جزء معدود طناب‌های نجاتی است که هنوز و همچنان می‌تواند ما را از فرورفتن در گرداب توهم بازدارد.»