نگاهی به تنوع و عملکرد کمیسیون ها در پارلمان

اعتمادآنلاین - مجلس دهم شورای اسلامی کار خود را چند هفته ای است که آغاز کرده است. حالا نماینده های جدیدالورود در صحن علنی مجلس رفت و آمد می کنند، نطق میان دستور دارند، مصاحبه می کنند و گعده هایی در پارلمان برگزار می کنند. اما نوبتی هم که باشد، نوبت حضور در کمیسیون های مجلس دهم است. کمیسیون هایی که هرکدام وظایف متنوعی بر عهده دارند. در پارلمان دهم برای برخی از کمیسیون ها مانند امنیت ملی و سیاست خارجی، اقتصادی و انرژی در میان نماینده ها متقاضی های زیادی وجود دارد و در مقابل نیز کمیسیون هایی مانند قضایی، فرهنگی و شوراها متقاضی آنچنان زیادی ندارند. در همین رابطه رسول خضری نماینده مجلس دهم در گفت و گو با «ایسنا» بیان کرده است که «تکلیف اعضای کمیسیون‌های تخصصی مجلس ظرف دوشنبه و سه شنبه مشخص و انتخابات هیات‌رئیسه این کمیسیون‌ها، یکشنبه هفته آینده برگزار می‌شود.»

او در صحبت هایی که در این گفت و گو مطرح کرده است، در باره اینکه چرا کمیسیون امنیت ملی مورد استقبال نماینده ها برای عضویت است، گفته که سفرهای خارجی اعضای آن بی تاثیر نیست. او همچنین در رابطه با استقبال نماینده ها برای حضور در کمیسیون اقتصادی نیز گفته است که در ارتباط بودن با بانک‌ها، وام‌ها، بیمه مرکزی و مناطق آزاد تجاری نیز در اشتیاق به کمیسیون اقتصادی بی‌تاثیر نیست.

تعداد اعضای کمیسیون های پارلمان باید بین 19 تا 23 نفر باشد و برای همین طبق صحبت این نماینده مجلس قرار است امروز و فردا جلساتی برگزار شود که کمیسیون هایی که متقاضی زیادی دارند اعضایشان مشخص شود تا تناسبی بین کمیسیون ها ایجاد شود.

رئیس پارلمان حداقل یک نفر از کارشناسان با تجربه و مناسب مجلس را به‏ عنوان دبیر در اختیار هر کمیسیون قرار مى‏ دهد تا نسبت به امور کارشناسى و ادارى مربوطه از قبیل ارتباط با هیأت رئیسه و ادارات مجلس و کمیسیون‌ها و تنظیم و توزیع مراسلات، ضبط مذاکرات، بایگانى اوراق و پرونده‏ ها، تسریع جریان امور دفترى و تهیه صورتجلسات و سایر امور ادارى اقدام نماید.

در صورتى که نمایندگان از طرف کمیسیون براى اداى توضیح در زمینه سؤال و یا پیشنهاد خود دعوت شوند موظف به شرکت خواهند بود و عدم شرکت بدون عذر موجه به منزله انصراف از طرح سؤال و یا پیشنهاد خواهد بود.

یکی دیگر از نکاتی که در آیین نامه داخلی مجلس در رابطه با کمیسیون های پارلمان نوشته شده است مباحث مرتبط با اسناد و اوراق مورد بررسی در کمیسیون ها است. در آیین نامه ذکر شده است که نمایندگان مى ‏توانند آن اسناد را ملاحظه کنند اما اسناد نباید از کمیسیون خارج گردد. این اسناد به انضمام اسناد مذاکرات و اقدامات جارى کمیسیون در محل کمیسیون بایگانى و در پایان هر دوره به بایگانى مجلس منتقل مى‏ شود.

در ماده 42 آیین نامه داخلی مجلس بیان شده است که «مجلس داراى کمیسیون‌هاى خاص شامل کمیسیون‌های مشترک، ویژه، تلفیق، تحقیق، تدوین آیین‏ نامه داخلى مجلس، اصل نودم (90) قانون اساسی، و کمیسیون‌هاى تخصصى با محدوده وظایف مشخص به ‏شرح مواد این آیین ‏نامه خواهد بود.»

در رابطه با تعداد اعضای کمیسیون تحقیق و کمیسیون تدوین آیین‏ نامه داخلى مجلس نوشته شده است که هر کدام از این دو کمیسیون پانزده نفر هستند.

همچنین عضویت در کمیسیون‌هاى تحقیق و تدوین آیین‏ نامه داخلى مجلس مانع از عضویت در کمیسیون دیگری در پارلمان نخواهد بود. اما هر نماینده به جز رئیس مجلس، ملزم است عضویت در یکى از کمیسیون‌هاى تخصصى پارلمان را بپذیرد و در صورت تمایل مى ‏تواند در کمیسیون‌هاى دیگر مجلس، با حق اظهارنظر و بدون حق رأى شرکت کند.

در پارلمان اگر طرح یا لایحه ای به دو یا چند کمیسیون ارتباط داشته باشد، کمیسیون مشترک تشکیل می گردد، منتهی هیات رئیسه تشخیص می دهد که سهم هر کمیسیون چقدر است. همچنین تعداد اعضای کمیسیون مشترک 23 نفر می باشد.

کمیسیون مشترک در انتخاب هیأت رئیسه و ارائه گزارش و سایر مقررات مانند دیگر کمیسیون‌ها اقدام مى ‏نماید.

اگر زمانی در کشور مسئله ای مهم و خاص به وجود بیاید در پارلمان کمیسیونی ویژه برای رسیدگی به آن موضوع ایجاد می شود. در ماده 44 آیین نامه داخلی مجلس در رابطه با کمیسیون ویژه نوشته شده است که در مسائل مهم و استثنایى که براى کشور پیش مى ‏آید و در این خصوص تشکیل کمیسیون ویژه‏ اى براى رسیدگى و تهیه گزارش ضرورت پیدا مى‏ کند.

اعضاى کمیسیون ویژه 15 نفر هستند که باید در جلسه علنی پارلمان توسط نمایندگان با رای مخفی انتخاب شوند.

اما کمیسیون ویژه فقط اسم ویژه را به همراه خود دارد چرا که انتخاب هیات رئیسه این کمیسیون تفاوتی با دیگر کمیسیون های مجلس ندارد.

کمیسیون‌هاى تخصصى در پارلمان دارای وظایف و اختیارات خاصی هستند. این کمیسیون ها طرح ها و لوایح را که به آنها ارجاع داده می شود را بررسی می کنند و موظف هستند گزارشی به صحن مجلس ارائه کنند. همچنین این کمیسیون ها طبق اصل 85 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، وظیفه تصویب دائمی اساسنامه سازمان ها، شرکت ها و موسسات دولتی یا وابسته به دولت را در دستور کار خود دارند. یکی دیگر از کارکردهای این کمیسیون های تخصصی بررسی و تصویب آزمایشی طرح ها و لوایح است.

کمیسیون های تخصصی پارلمان باید به درخواست های تحقیق و تفحص رسیدگی کنند و اگر نمایندگانی بخواهند از رئیس جمهور یا وزرا سوال کنند، باید به سوالات نیز رسیدگی کنند.

از دیگر کارکردهای کمیسیون های تخصصی در پارلمان کسب اطلاع از کم و کیف اداره امور کشور، دریافت و بررسی گزارش‌های عملکردی و نظارتی از اجرای قوانین مربوط به دستگاه‌های ذی‌ربط است. این کمیسیون ها همچنین موظف هستند که گزارش های موردی و سالانه ای در رابطه با امور اجرایی دستگاه ها و نحوه اجرای قوانین به خصوص قانون برنامه توسعه و بودجه سالانه و ارائه نکات مثبت، منفی و پیشنهاد نحوه اصلاح آن به صحن مجلس ارائه کنند.

در این میان هر یک از کمیسیون‌هاى تخصصى پارلمان موظف هستند که از میان اعضاى خود کمیته و یا کمیته ‏هاى فرعى متناسب با موضوعات مربوط تشکیل دهند.

این کمیته‏ هاى فرعى داراى یک رئیس، یک نائب رئیس و یک دبیر هستند که توسط اعضاى همان کمیته انتخاب مى‏ گردند. اما مصوبات کمیته‏ هاى فرعى بعد از تصویب در کمیسیون تخصصی رسمیت پیدا خواهد کرد.

از تبصره هایی که در آیین نامه داخلی مجلس راجع به کمیسیون های تخصص نوشته شده است می توان به مشاوران کمیسیون های تخصصی اشاره کرد. این کمیسیون ها در پارلمان مى‏ توانند به تعداد کافى مشاور به ویژه از میان نمایندگان ادوار گذشته که در مسائل کمیسیون صاحب تخصص و تجربه باشند از طریق هیأت رئیسه به خدمت بگیرند.

لازم به ذکر است که پس از انتخاب اعضاى کمیسیون‌های پارلمان، هر کمیسیون به ریاست مسن‏ ترین عضو و با حضور حداقل دوسوم اعضای خود برقرار می شود و فوراً یک رئیس، دو نائب‌ رئیس، یک سخنگو و دو دبیر با رأى مخفى با ورقه با اکثریت نسبى به مدت یک ‌سال انتخاب مى‏ نماید. همچنین هر نماینده پارلمان هر شش ماه مى‏ تواند پس از گذشت شش ماه از آغاز کار هر دوره مجلس از طریق هیأت رئیسه تقاضاى تغییر کمیسیون را بنماید. این تغییر و انتقال با موافقت اکثریت اعضای ‌کمیسیون‌هاى ذى‏ ربط انجام مى‏ پذیرد.

کمیسیون ها موظف هستند که گزارشی از عملکرد خود را هر ماه یک بار به هیات رئیسه مجلس ارائه کنند.

نکته دیگری که باید در رابطه با کمیسیون های پارلمان مطرح شود این است که چنانچه نمایندگان عضو کمیسیون‌های خاص در سال سی ‌ساعت غیبت اعم از موجه و غیرموجه داشته باشند ادامه عضویت آنها در کمیسیون منوط به موافقت اکثریت اعضای آن کمیسیون خاص است. این رأی‌گیری با ورقه انجام می‌شود.

در ادامه نگاهی به عملکرد کمیسیون های مختلف پارلمان شده است:

*کمیسیون اصل 90 قانون اساسى:

به منظور سامان دادن و کارآمدسازی مجلس و نمایندگان، خصوصاً نسبت به طرز کار قوای مجریه و قضاییه و مجلس مبتنی بر اصول متعدد قانون اساسی بالاخص اصل نودم (90)، کمیسیونی به نام اصل نودم (90) قانون اساسی تشکیل می‌گردد تا طبق قوانین مصوب مربوط به خود اداره و انجام وظیفه نماید. در این کمیسیون نیز از هر کمیسیون تخصصی در پارلمان یک نفر منتهی با معرفی اعضای کمیسیون مربوطه باید حضور داشته باشد. همچنین در این کمیسیون 8 نماینده توسط رؤسای شعب و هیأت رئیسه به عنوان اعضای ثابت انتخاب می‌شوند.

در کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی، رئیس کمیسیون با پیشنهاد هیأت رئیسه مجلس از بین اعضای ثابت کمیسیون و با رأی مجلس برای مدت یک سال انتخاب می‌گردد.

و در تبصره ای هم که در آیین نامه داخلی مجلس برای این کمیسیون نوشته شده است بیان شده که اعضای ثابت کمیسیون نباید عضو کمیسیون‌های تخصصی مجلس باشند.

*کمیسیون تلفیق:

به‏ منظور تنظیم اصول و مفاد برنامه ‏هاى توسعه و لوایح بودجه کل کشور و ایجاد هماهنگى بین کمیسیون‌هاى تخصصى مجلس شوراى اسلامى، پس از تقدیم لایحه مربوط توسط دولت به مجلس، کمیسیون تلفیق با اعضاى کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات، دو نفر از هر یک از کمیسیون های دیگر پارمان منتهی به غیر از کمیسیون‌هاى تحقیق و تدوین آیین ‏نامه داخلى مجلس تشکیل می شود.

ماموریت این کمیسیون تا تصویب نهایى قانون برنامه توسعه و یا لایحه بودجه سالانه کل کشور ادامه مى‏ یابد. همچنین آن دو نفری که از کمیسیون های دیگر پارلمان در کمیسیون تلفیق حاضر می شوند باید توسط کمیسیون های مربوطه انتخاب و بعد به هیات رئیسه مجلس معرفی شوند تا بتوانند در کمیسیون حاضر شوند.

*کمیسیون تحقیق:

به منظور بررسى اعتبارنامه‏ هایى که توسط شعب مورد تأیید قرار نگرفته و یا از سوى نمایندگان مورد اعتراض واقع شده است هر یک از شعب موظفند پس از تعیین هیأت رئیسه خود، بلافاصله دو نفر از اعضاى خود را که آگاهى بیشترى به مسائل حقوقى داشته و از صلاحیت لازم برخوردار باشند به‏ عنوان اعضاى اصلى و على‏ البدل کمیسیون تحقیق انتخاب نمایند و نتیجه را به هیأت رئیسه گزارش تا در جلسه علنى قرائت گردد.

*کمیسیون تدوین آیین ‏نامه داخلى مجلس:

هر شعبه یک نفر دیگر از اعضای خود را که واجد صلاحیت باشد براى تشکیل کمیسیون تدوین آیین ‏نامه داخلى مجلس معین و نتیجه را به مجلس گزارش خواهد کرد. این کمیسیون علاوه بر انجام وظایف مقرر در این آیین‌نامه طرح‌هاى مربوط به اصلاح آیین‏ نامه داخلى مجلس را رسیدگى کرده و نظر خود را به مجلس گزارش مى ‏نماید تا مطابق آیین ‏نامه مورد بررسى قرار گیرد.

*کمیسیون آموزش و تحقیقات:

این کمیسیون براى انجام وظایف محوله در محدوده آموزش و پرورش عمومى، آموزش فنى و حرفه اى، آموزش عالى، تحقیقات و فناورى تشکیل مى‏ شود.

*کمیسیون اجتماعی:

این کمیسیون براى انجام وظایف محوله در محدوده امور ادارى و استخدامى، کار، اشتغال، روابط کار و تعاون تشکیل مى‏ شود.

*کمیسیون اقتصادی :

این کمیسیون براى انجام وظایف محوله در محدوده اقتصاد و دارایى، بازرگانى داخلى، بازرگانى خارجى تشکیل مى‏ شود.

*کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی:

این کمیسیون براى انجام وظایف محوله در محدوده سیاست و روابط خارجى، دفاع، اطلاعات و امنیت تشکیل مى‏ شود.

*کمیسیون انرژی:

این کمیسیون براى انجام وظایف محوله درمحدوده نفت، گاز، برق، سدها و نیروگاه‌های آبى و برقى، انرژى اتمى و انرژى‏ هاى نو تشکیل مى‏ شود.

*کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات:

این کمیسیون براى انجام وظایف محوله در محدوده برنامه، بودجه، نظارت برنامه و بودجه و دیوان محاسبات و امور مالى مجلس و آمار و خدمات عمومى فنى شکیل مى‏ شود. از دیگر وظایف کمیسیون برنامه و بودجه نظارت و مراقبت بر اجراى مقررات بودجه و امور مالى مجلس و نحوه هزینه کردن آن است. همچنین این کمیسیون موظف است به عملکرد بودجه سالانه مجلس رسیدگی کند. بازرسى و رسیدگى دقیق و نظارت در مورد کلیه اموال و اشیاء منقول و غیرمنقول مجلس از دیگر وظایف این کمیسیون است.

*کمیسیون بهداشت و درمان:

این کمیسیون براى انجام وظایف محوله در محدوده بهداشت، درمان، امداد، بهزیستى، تأمین اجتماعى و بیمه‏ هاى اجتماعى و هلال احمر تشکیل مى‏ شود.

*کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور:

این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدوده سیاست داخلی، شوراها، امور غیرعمرانی شهرداری‌ها و ثبت احوال تشکیل می‌شود.

*کمیسیون صنایع و معادن:

این کمیسیون براى انجام وظایف محوله درمحدوده صنایع، پست، مخابرات، معادن، پتروشیمى، صنایع هوافضا و ارتباطات تشکیل مى‏ شود.

*کمیسیون عمران:

این کمیسیون براى انجام وظایف محوله در محدوده راه و ترابرى، مسکن، عمران شهرى و عمران روستایى و امور عمرانی شهرداری‌ها و دهیاری‌ها تشکیل مى‏ شود.

*کمیسیون فرهنگی:

این کمیسیون براى انجام وظایف محوله در محدوده فرهنگ و هنر، ارشاد و تبلیغات، صدا و سیما و ارتباطات جمعى، تربیت بدنى و جوانان و زنان و خانواده تشکیل مى‏ شود.

*کمیسیون قضایی و حقوقی:

این کمیسیون براى انجام وظایف محوله در محدوده قضایى و حقوقى تشکیل مى‏ شود.

*کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی:

این کمیسیون براى انجام وظایف محوله درمحدوده کشاورزى، منابع آب، دام و طیور، شیلات، محیط زیست و هواشناسى تشکیل مى‏ شود.