قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت امورخارجه:
سعودی به دنبال برهم زدن وضعیت موجود سیاسی در لبنان است
قاسم محبعلی گفت: اوضاع لبنان به صورتی است که همیشه حکومت آن به شکل توافقی و بر اساس توازن‌های منطقه‌ای در سطح خاورمیانه و حتی توازن‌های بین‌المللی شکل می‌گیرد و تقسیم قدرت در آن اساس توازن قوا در منطقه و جهان است.
اعتمادآنلاین | بعدازظهر شنبه، سعد الحریری، نخست‌وزیر لبنان با اعلام استعفایش در برابر دوربین‌های تلویزیون پادشاهی سعودی از ریاض، بهت و حیرت گروه‌های لبنانی را برانگیخت. درباره دلایل این استعفا و سناریوهای پیش روی لبنان با قاسم محبعلی، دیپلمات پیشین گفت‌وگوی داشتیم که در زیر می‌خوانید.
تحلیل شما از شکل استعفای سعد الحریری از راه دور و در خاک عربستان سعودی چیست؟
اوضاع لبنان به صورتی است که همیشه حکومت آن به شکل توافقی و بر اساس توازن‌های منطقه‌ای در سطح خاورمیانه و حتی توازن‌های بین‌المللی شکل می‌گیرد و تقسیم قدرت در آن اساس توازن قوا در منطقه و جهان است. از یاد نبریم تا همین یکی، دو سال قبل که اوضاع سوریه به هم ریخته‌بود، در لبنان هم یک بن‌بست سیاسی وجود داشت. نه انتخابات پارلمان انجام شد، نه ریاست‌جمهوری و تا مدت زیادی کشور بدون رییس‌جمهور مانده‌بود. تا اینکه اوضاع منطقه دچار تحول شد و از یک سو دولت سوریه تسلط بیشتری بر کشور پیدا کرد، ایران به لحاظ وضعیت بین‌المللی شرایط بهتری پیدا کرد و قدرت حزب‌الله بیشتر شد، در نتیجه موازنه جدیدی در بیروت شکل گرفت و دولت در این کشور تشکیل شد. امروز به نظر می‌رسد دوباره موازنه قبلی در حال به هم خوردن است. وضع سیاسی لبنان که پیش از انتخاب میشل عون به ریاست‌جمهوری به نفع جریان ٨ مارس و متحدان سعد الحریری و عربستان سعودی سنگینی می‌کرد، اکنون به سمت جریان ٨ مارس، حزب‌الله، امل و جریان‌های مسیحی هوادارشان برگشته است. چنین گردشی در سیاست لبنان کاملا متناسب با قدرت متحدان منطقه‌ای و بین‌المللی جریان‌های سیاسی لبنان است. اکنون شرایط
توافقی که سال گذشته باعث روی کار آمدن سعد الحریری شد به هم خورده است. به همین جهت حریری با نزدیک‌ترین متحد منطقه‌ای خود، عربستان سعودی مشورت کرده است و برای اینکه قبل از افزایش فشارها پیش‌دستی کرده‌باشند، تصمیم گرفتند که دولت را معلق کنند. به نظر می‌رسد هدف این باشد که مذاکرات جدیدی برای تقسیم قدرت و تشکیل دولت برگزار کنند.
اگر سعدالحریری قصد مذاکره دارد، پس چرا پیش از بازگشت به بیروت و از راه دور استعفای خودش را در ریاض اعلام کرد؟
اصولا حریری در مواقعی که اوضاع لبنان به هم می‌ریزد یا در پاریس زندگی می‌کند یا در ریاض. در شرایط کنونی با توجه به پیشروی ارتش سوریه بر علیه گروه‌های تروریستی و مخالفان مسلح با کمک حزب‌الله، حریری نسبت به آینده خودش احساس خطر می‌کند. بهبود موقعیت بشار اسد در سوریه شاید مهم‌ترین عامل احساس خطر سعدالحریری باشد. حریری همواره دولت بشار اسد را به دست داشتن در قتل پدرش متهم کرده است و اکنون افزایش قدرت بشار اسد در سوریه این بهانه را به او داده است تا عنوان کند که نگران گرفتار شدن خودش به سرنوشت پدرش رفیق حریری، نخست‌وزیر فقید لبنان است. الآن اراده حریری با سعودی‌ها در یک جهت قرار گرفته است، هم سعودی‌ها خواهان برهم زدن وضعیت موجود در لبنان هستند و هم حریری نسبت به شرایط احساس خطر می‌کند. در این شرایط سعدالحریری هم تصور می‌کند که حضورش در بیروت و ادامه نخست‌وزیری برایش نفع کمتری نسبت به حضور در ریاض و استعفا از مقام نخست‌وزیری خواهد داشت.
حال با استعفای سعد الحریری تصور می‌کنید که آیا امکان ایجاد یک توافق جدید میان گروه‌های لبنانی برای انتخاب یک نخست‌وزیر جدید وجود دارد؟
برای چنین توافقی باید به مجموعه‌ای بزرگ‌تر از توافق‌ها و مصالحه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی نگاه کرد. چندین دسته کنشگر در سیاست لبنان نقش دارند، طوایف در لبنان و جریان‌های سیاسی ائتلافی مانند ١٤ مارس، ٨ مارس و جنبش‌های مسیحی، نقش اساسی در رسیدن به یک اجماع برای تشکیل دولت دارند. اما فقط توافق این گروه‌ها برای تشکیل یک دولت در لبنان کافی نیست، دولت‌های منطقه‌ای هم در این زمینه نقش بازی می‌کنند، جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی، اصلی‌ترین قدرت‌های منطقه‌ای دارای نفوذ در لبنان هستند، در گذشته مصر و سوریه هم نقش بسزایی داشتند که در سال‌های اخیر هر یک به دلیلی نقش بسیار کمتری در شرایط داخلی لبنان دارند. از سوی دیگر رژیم صهیونیستی هم در این مساله نقش بازی می‌کند. اسراییل اگر احساس کند در لبنان ماهیتی شکل می‌گیرد که موجودیت و امنیتش را تهدید می‌کند، قطعا به عنوان یک بازیگر «برهم زننده» وارد عمل می‌شود. گروه‌های لبنانی تلاش می‌کنند به شکلی رفتار کنند که رژیم اسراییل برای بر هم زدن ثبات سیاسی در لبنان اقدام نکند. از سوی دیگر نقش امریکا و فرانسه را نباید نادیده گرفت. تصمیم نهایی در مورد تشکیل دولت در لبنان نهایتا
از طریق تفاهم با پاریس و واشنگتن گرفته‌می‌شود، دست‌کم عدم مخالفت جدی این دو کشور با توافق سیاسی، یکی از لازمه‌های تشکیل دولت در بیروت است.
رسیدن به همه این توافق‌ها و تاییدها ممکن است زمان‌بر باشد و به سادگی امکان‌پذیر نخواهد شد. اگر دولت‌های خارجی نهایتا به این نتیجه برسند که لازم است در لبنان دولتی شکل بگیرد، تلاش‌های علنی و پنهانی خود را به کار می‌گیرند تا گروه‌های داخلی در لبنان به یک اجماع و توافق نهایی برسند. اگر نیروهای منطقه‌ای و بین‌المللی به اجماع در مورد لبنان نرسند، آنگاه گروه‌های داخلی لبنان هم به اختلافات ادامه خواهند داد و قطعا به توافقی نمی‌رسند. چنین شرایطی باعث می‌شود که وضعیت تعلیق در لبنان ادامه پیدا کند. با توجه به اینکه انتخابات پارلمانی لبنان هم در راه است، قطعا ادامه چنین شرایطی باعث می‌شود که انتخابات هم به تعویق بیفتد.
با توجه به اظهارات تندی که سعد الحریری علیه ایران و حزب‌الله انجام داد و اینکه از ریاض این صحبت‌ها را مطرح کرد، آیا فکر می‌کنید عملا چیزی با عنوان توافق منطقه‌ای امکان‌پذیر باشد؟
این اتفاقات در گذشته هم روی داده‌اند. لبنانی‌ها به اندازه کافی با سیاست آشنا هستند و حرف‌های‌شان را متناسب با شرایط زمان و مکان می‌زنند. حریری آنچه را که در ریاض گفته است، مسلما در بیروت تکرار نخواهد کرد. یعنی اگر حریری لازم باشد به بیروت برگردد، قطعا متناسب با شرایط بیروت سخن می‌گوید. آنچه حریری در ریاض گفت، برای این بود که بتواند از طرف‌های مقابل امتیاز بگیرد. او با این حرکت از یک‌سو حمایت مطلق عربستان را کسب می‌کند و از سوی دیگر فشارها را بر رقبایش افزایش می‌دهد تا بتواند در مذاکره با طرف‌های دیگر توازنی را برقرار کند. این حرف‌ها بیشتر برای اعمال فشار است. حریری فکر می‌کند موضع حزب‌الله و ایران قوی شده و نقش او در حکومت نقش ضعیف‌تر است. او تلاش می‌کند که بتواند با شرایط بهتری به حکومت بازگردد. نخست‌وزیری بر اساس سنت لبنان در اختیار اهل سنت است و بدون حضور اهل سنت، امکان تشکیل دولت وجود ندارد، در نتیجه حزب‌الله و جریان‌های شیعه و مسیحی دیگر باید با جریان‌های اهل سنت برای تشکیل دولت به توافقی برسند و در میان جریان‌های اهل سنت هم خانواده حریری با حمایت عربستان سعودی، کنشگر اصلی محسوب می‌شود. در شرایط کنونی
تنها راه ممکن معرفی مجدد سعد الحریری یا فردی است که شخص او به عنوان جانشینش تایید کند.
یکی از موارد اصلی مورد مناقشه در لبنان مساله قانون انتخابات است، فکر می‌کنید استعفای حریری تا چه اندازه با مساله قانون انتخابات ارتباط داشته‌باشد؟
این قانون بعد از مناقشات و منازعات فراوان فعلا از تصویب پارلمان گذشته و گروه‌ها روی آن توافق دارند، اما چگونگی اجرای این قانون و اینکه بتوانند روی زمین پیاده کنند، همچنان مورد اختلاف است. باید اندکی صبر کرد تا دلایل پنهان این استعفا به تدریج روشن شود. فعلا زود است که در مورد دلایل واقعی این استعفا اظهارنظر کرد. ممکن است هدف‌های پنهانی چیز دیگری باشد و صحبت‌های علنی و تبلیغات در زمینه‌های متفاوتی بیان شود.
برخی رویداد استعفای سعد الحریری را با فرار عبدالربه منصور هادی، رییس‌جمهور مستعفی یمن و پناه بردنش به ریاض مقایسه می‌کنند. آیا امکان تکرار سناریویی مشابه آنچه در یمن رخ داد در لبنان هم وجود دارد؟
شرایط لبنان با شرایط یمن قابل مقایسه نیست. گروه‌های لبنان با یمن بسیار متفاوت و حتی درگیری‌هایی که در لبنان رخ می‌دهد به شکل کنترل‌شده هستند. در لبنان فرهنگ تحمل یکدیگر جا افتاده در حالی که در یمن چنین توافق و تعاملی میان گروه‌های سیاسی برای پذیرش موجودیت یکدیگر با وجود اختلاف نظر، شکل نگرفته است. در لبنان بعد از چند دهه چالش و منازعه، در جنگ داخلی، در مذاکرات توافق طائف و پس از آن، این فرهنگ جا افتاده است که برای تشکیل حکومت نیاز به همزیستی و توافق گروه‌های سیاسی وجود دارد.
حتی جنگ داخلی در لبنان نیز به دنبال به هم خوردن توازن قدرت‌های منطقه‌ای رخ داد و در آنجا شرایط هم حتی درگیری‌های میان گروه‌های لبنان، تا حد زیادی کنترل شده بود. کنشگران منطقه‌ای به خصوص عربستان و رژیم صهیونیستی در شرایط کنونی اگر احساس کنند که نیاز دارند نوعی درگیری مسلحانه در لبنان ایجاد کنند، ممکن است به آتش اختلافات دامن بزنند و منازعه سیاسی را به سمت جنگ داخلی سوق بدهند. اما شکل چنین درگیری قطعا با آنچه در یمن رخ داد متفاوت خواهد بود. جمعیت لبنان اکثرا شهرنشین هستند و امکان اینکه جنگی مشابه یمن رخ دهد تقریبا غیرممکن است. به اضافه هم مرز بودن لبنان با اسراییل هم باعث می‌شود که رژیم صهیونیستی و متحدان غربی‌اش تمام تلاش خود را بکنند که گستره منازعه در لبنان وسعت زیادی پیدا نکند. با توجه به افزایش قدرت و نفوذ حزب‌الله، ممکن است که مخالفان این گروه اقدام به ایجاد منازعه مسلحانه محدود در لبنان بکنند تا شرایط را به نفع خود عوض کنند. اوضاع لبنان به شرایط آینده سوریه هم بستگی دارد، به خصوص ماندن یا رفتن بشار اسد در قدرت، در تصمیم قدرت‌های بین‌المللی و منطقه‌ای برای آینده لبنان و همچنین نوع توافق برای آینده این
کشور تاثیر جدی بر جای خواهد گذاشت.
منبع: اعتماد
دیدگاه تان را بنویسید