محله‌گردی زنان نوعی زیست اجتماعی مبتنی بر کوتاه بودن مسافت و درعین حال باز تولید حیات جمعی فارغ از جنسیت است

زهرا نژادبهرام، فعال سیاسی اصلاح طلب طی یادداشتی برای روزنامه اعتماد نوشت: محله فضایی است برای سکونت و فعالیت و گذران اوقات فراغت؛ بعد از شیوع بیماری کرونا تجربه جدید زندگی درشهر در عرصه مدیریت و برنامه‌ریزی شهری وارد شد که تحت عنوان شهرهای بیست دقیقه‌ای معنا گرفت (1) .این مفهوم به معنی دسترسی به هرسه اقدام سکونت، فعالیت و گذران اوقات فراغت در شهر است.

زنان که عنصر پایه‌های محلات هستند در عرصه سه‌گانه بستری برای تعامل و سرزندگی محلات ایجاد می‌کنند . آنان با محله‌گردی و ارتباط‌گیری با اعضای محل قادرند بسیاری از ظرفیت‌ها و نیازهای محله را شناسایی و در جهت رفع مسائل آن اقدام کنند .اما این تنها بخشی از توانمند‌ی‌های زنان در عرصه محلات است. بخشی از مهم‌ترین نکات حضور زنان در محلات فرصت برای گذران اوقات فراغت در قالب بوستان‌های محلی، محل‌های مذهبی، ویترین مغازه‌ها و حتی فضا‌های سبز کنار گذرها نوعی از محله‌گردی زنان هم هست. این مهم را می‌توان به روشنی در مساجد محله‌ای که زنان برای عبادت به آنجا می‌روند و با دوستان و هم محله‌ای‌ها به گفت‌وگو می‌نشینند مشاهده کرد! یا وقتی در بوستان‌های محله‌ای در کنار بازی کودکان با دیگر اهالی محل به صحبت می‌نشینند. در گذشته زنان محله‌گردی خود را با کوچه‌نشینی، شرکت در مراسم جلسات مذهبی یا امور خیریه یا در فصول تابستان و بهار به باغ‌های محله اختصاص می‌دادند اما امروزه محله‌گردی زنا‌ن بسترهای متفاوتی پیدا کرده است آنها با بهره‌گیری از ظرفیت‌های محله‌ها می‌توانند در فضای سبز و کنارگذر مغازه‌ها یا مراکز مذهبی با ایجاد فرصت‌های زیست مشترک با محله ارتباط برقرار کنند! محله‌گردی زنان در واقع نوعی زیست اجتماعی مبتنی بر کوتاه بودن مسافت و درعین حال باز تولید حیات جمعی فارغ از جنسیت است . نمونه‌هایی از این محله‌گردی‌ها را می‌توان در محلاتی که هنوز چارچوب محله‌ای خود را حفظ کرده‌اند مشاهد‌ه کرد. مثلا محله چیذر و امامزاده علی‌اکبر یا محله امامزاده قاسم یا 

 محله شهرآرا در منطقه 2 شهر تهران! پارک میانی محله شهرآرا به فرصتی برای زنان و مردان برای تامل و ارتباط مبدل شده است آنها با بهره‌گیری از فضای استقرار دراین پارک‌ها ضمن بهره‌گیری از ظرفیت‌های فضای سبز در گشایش ارتباط فرصت لازم را به دست می‌آورند . زنا‌ن در محله‌گردی خود در جست‌وجوی نیازهای خانوار نیز گام‌های زیادی بر‌می‌دارند آنها با آشنایی با ابعاد محله می‌توانند ظرفیت‌های مناسبی را برای خانواده جست‌وجو کنند .محله‌گردی زنان فارغ از بعد اوقات فراغت شناخت ابعاد مختلف آن را نیز به همراه دارد. زنان با حضور در جای‌جای محلات بستر امن و ایمنی را نیز در محله فراهم می‌کنند که یکی از ظرفیت‌های محله‌گردی زنان است. درهمین ارتباط در یکی از مطالعات(2) در شهر اصفهان گفته شده پاتوق نشینی و مصرف مکان‌هایی نظیر کوچه و جلسات مذهبی می‌تواند به عنوان ابزاری در جهت بازتولید مناسبات قدیمی زنان در جامعه به کار گرفته شود. درواقع، این دو فضا «بازتولید و استمرار فضایی سنتی» را در خود دارند که به «بازتولید ایدئولوژیکی فضای جمعی» منجر می‌شود. در کنار این دو فضا، کافه و محافل شعر و موسیقی به مثابه پاتوق‌هایی عمل می‌کنند که در آنها شکل جدیدی از زیست روزمره تولید می‌شود و زنان در محلات می‌توانند از آن بهره ببرند.

درهمین راستا محله‌گردی زنان می‌تواند نسبت به ارتقای کیفیت زندگی نیز در محلات نقشی اثر‌گذار داشته باشد . زنان به دلیل انتخاب محیط‌های خاص برای حضور در محله و شهر تمایل به عبور از مکان‌هایی دارند که دارای ویژگی‌هایی نظیر بهداشت محیط، زیبایی بصری و امنیت و... است‌. از این رو قادرند بستر‌های ارتقا ی‌کیفیت محیطی را توسعه ببخشند و این نوع ظرفیت‌ها را مطالبه کنند. دراین میان نشر نوعی تعلق به محله نیزدر میان زنان بیشتر قابل مشاهده است. آنها عموما از عبارت «محله‌مون» استفاده می‌کنند و در مقایسه با محلات دیگر ریزبینی‌های خاصی را بیان می‌کنند که فرصت‌های کم‌نظیری برای شناخت ظرفیت‌ها فراهم می‌کند. احساس تعلق که امروزه در شهر‌های بزرگ به کالایی نادر مبدل شده است با تشویق و تسهیل محله‌گردی زنان می‌تواند بستری برای مشارکت و بهره‌گیری از ظرفیت‌های سرمایه اجتماعی محلات باشد. این مهم می‌تواند در زمینه‌سازی برای مناسب‌سازی فضا از نظر ایمنی و امنیت برای شهر نیز موثر باشد‌.با محله‌گردی زنان فضاهای عمومی به صورت اشتراکی معنا می‌یابد و جنسیتی شدن فضا کاهش می‌یابد.

مسئله حضور زنان در عرصه‌های شهری و دسترسی عادلانه به فضاها و خدمات شهری در درون رهیافت‌هایی چون حکمرانی خوب شهری، شهرسازی انسانگرا مورد توجه بوده است. نتایج برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهد که به رغم عاملیت زنان در عرصه‌های خصوصی و خانوادگی در عرصه‌های عمومی، درصد عاملیت آنها پایین است. (3) تجربه محله‌گردی زنان حتی در قالب مدیریتی نیز جلوه‌های گوناگونی دارد حضور زنان در هیات مدیره شهرک اکباتان و دغدغه‌های آنها برای ایمن‌سازی، امنیت‌سازی و مفرح‌سازی فضای شهرک به روشنی در جلسات مکرری که با آنها داشتم قابل مشاهده بود؛ آنها سرمایه‌های اجتماعی محله را به روشنی جست‌وجو کرده بودند و با تمرکز بر آن بستری برای تحقق از طریق حضور در هیات مدیره فراهم ساخته بودند !

این مهم قادر است نوعی دسترسی برابر در امکانات شهری را نیز برای زنان فراهم کند .لذا محله‌گردی زنان ضمن تامین بسیاری از نیازهای فردی و اجتماعی زنان بستری برای توسعه و ارتقای کیفیت محیطی برای محلات است و ظرفیتی برای دردسترس قرار گرفتن مشارکت آنان در امر توسعه محله‌ای با اتکا به نقش موثر آنان در خانواده می‌باشد. درنهایت محله‌گردی زنان ازنظر کالبدی و اجتماعی و حتی اقتصادی فرصت‌های یگانه‌ای در ابعاد گوناگون در اختیار محله و شهر قرار می‌دهد که بستری برای توسعه همگون و عادلانه را برای آن فراهم می‌کند.

پاورقی

1- این مفهوم در قالب تامین مایحتاج و فعالیت به فاصله بیست‌دقیقه است. یعنی به دلیل مشکلات احتمالی نظیر شیوع بیماری‌ها درشهر‌ها یا اتفاقات طبیعی شهر باید قادر باشد به حیات خودش در قالب کلنی‌های کوچک و پایدار ادامه داده و فعالیت کند. البته عناوین مشابه دیگری نیز از سوی برخی از کارشناسان تحت عنوان شهر 15 دقیقه‌ای نیز مطرح شد که ملاک و خط حرکت آن باز گرداندن فعالیت در محلات و مرکزیت بخشی به آن بود. 

https: //virgool.io/smartehran

https: //www.imna.ir/news/

2-https: //jwdp.ut.ac.ir/article_78679_d20d4af4cc73e3aa77574c2a926776bd.pdf

3- دسترسی زنان به فضاهای شهری، نشریه زن و فرهنگ زمستان 1393 (مطالعه موردی: زنان شهر ایلام)